Chac mool z Pátzcuaro. Niespodziewane odkrycie kanonicznego zabytku Mezoameryki

Wydawałoby się, że minęły czasy wielkich odkryć w archeologii. Piramidy, posągi cesarzy. Jednakże 30 sierpnia tego roku w przepięknym mieście Pátzcuaro w stanie Michoacán w Meksyku, w trakcie prac budowlanych nad nowym rynkiem targowym natrafiono na fenomenalnie zachowaną figurę typu chac mool. Według badaczy brak materiału archeologicznego zbliżonego w datowaniu do tego monumentu wskazuje na to, że został on usunięty z pierwotnego miejsca i zrzucony w narastającej warstwie budowlanej miasta, zapewne w okresie następującym po konkwiście. 

Pátzcuaro i jego fenomen

Pátzcuaro jest jednym z kilkunastu Pueblos Magios w stanie Michoacán i bezwzględnie zasługuje na to miano. Tradycja zasiedlenia tego miasta sięga początku XIV wieku i wiąże się z lokalną rdzenną społecznością purepecha. Paztcuaro w języku miejscowych nazywane było Curatame i zawsze znajdowało się w cieniu pobliskiej stolicy Imperium Tarasków: Tzintzuntzan. Miasteczko stało się centrum lokalnej społeczności dopiero po konkwiście, która nastąpiła w roku 1530, kiedy to konkwistador Nuño Beltrán de Guzmán  wydał rozkaz zamordowania ostatniego króla Tarasków Tangaxoana II. W momencie śmierci nosił on imię Francisco i od niemal dziesięciu lat był chrześcijaninem… 

W 1539 roku nowo mianowany biskup Vasco de Quiroga, który wsławił się jako jeden z wyjątkowo oświeconych reformatorów terenów skolonizowanych, przeniósł lokalną stolicę kolonialną z wspomnianego Tzintzuntzan do Pátzcuaro. Sam Vasco de Quiroga jest do teraz nazywany jest tata Vasco, co w języku purepecha oznacza (co ciekawe!) ojciec. Oddaje to w pełni trwające do dziś przywiązanie do tego wyjątkowego biskupa w skali całej Nowej Hiszpanii, płynące od rdzennej społeczności zamieszkującej do dziś rejon jeziora Pátzcuaro.

Co to jest chac mool?

Chaco mool to jednen z najbardziej charakterystycznych typów prekolumbijskiej rzeźby w Mezoameryce. Przedstawia człowieka w półleżącej pozycji. Postać ludzka zwrócona jest frontem do przodu, wspiera się na łokciach i podtrzymuje miskę lub dysk na brzuchu. O ile ich symbolika i przeznaczenie nie jest w pełni znane, to wielokrotnie sugerowano, że miały służyć jako ołtarze do składania  ofiar z ludzi lub jako trony lokalnych władców. Chac mool po raz pierwszy pojawiły się jako kanoniczny typ rzeźby w IX wieku naszej ery w dolinie Meksyku. Jednak znane są także przykłady tego typu znalezisk z półwyspu Jukatan i rzecz jasna także z terenów zachodniego Meksyku, czyli z rejonu stanu Michoacán.

Chac mool z Michoacán

Nie jest to jednak pierwsze tego typu znalezisko z rejonu jeziora Pátzcuaro. Pierwszy chaco mool z Michoacán został odkryty w bliskiej okolicy stanowiska Ihuatzio i zakupiony tamże przez norweskiego eksploratora Carla Lumholtza. Rzeźba ta  wystawiana jest do dziś w Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku. Lumholtz był odkrywcą, który odbył wiele ekspedycji do Meksyku w latach 1890-1910. Skupiał się on głównie na pacyficznym wybrzeżu Meksyku, chociaż jego wyprawy zaprowadziły go także do interioru stanu Michoacán. Doświadczenia i odkrycia poczynione w trakcie jego ekspedycji opisał w dwutomowej publikacji zatytułowanej „Unknown Mexico”.

Drugi chac mool został odkryty w Ihuatzio w 1908 roku. Ta rzeźba eksponowana jest obecnie w Museo Nacional de Antropologia w Mieście Meksyk. Natomiast trzeci chac mool został odkryty w trackie wykopalisk w 1938 roku. Znajduje się obecnie na wystawie w Muzeum Regionalnym w stolicy stanu Michoacán, Morelii. Wszystkie te rzeźby są związane najprawdopodobniej z Imperium Tarasków, którego centrum znajdowało się właśnie w rejonie jeziora Pátzcuaro.

Wyjątkowość odkrytej w zeszłym tygodniu rzeźby podkreśla także Jose Luiz Punzo-Diaz, jeden z najwybitniejszych archeologów zajmujących się archeologią Michoacán. Podkreśla on, że wynika ona z tego, że chac mool odnaleziony został całkowicie przypadkowo w zasypisku konstrukcyjnym miasta Pátzcuaro. Odpowiedz na pytania co dokładnie oznacza takie wtórne położenie rzeźby i jakie było oryginalne przeznaczenie tego zdumiewającego zabytku udzielą nam badacze z INAH Michoacán. Należy trzymać kciuki i uzbroić się w cierpliwość w oczekiwaniu na wyniku naukowych procesów badawczych!

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, z częścią zdjęć, z podaniem źródła

Autor: Adam Budziszewski

Okładka: Chac mool z Pátzcuaro © J. L. Punzo-Diaz, edycja K.K.