Opublikowane w

Trzynasta wojowniczka? Arabski pierścień z Birki

Na skandynawskim cmentarzysku odkryto pierścień z wyrytym imieniem Allaha. Artefakt datowany na IX wiek skrywał wiele tajemnic. Czyją własnością był arabski pierścień z Birki i jak znalazł się na drugim końcu średniowiecznego świata?

Arabski pierścień z Birki

Birka, nazywana pierwszym miastem w Szwecji, jest położona na wyspie Björko w odległości 25 km na zachód od Sztokholmu. W trakcie prowadzonych tam wykopalisk odkryto wiele przedmiotów poświadczających aktywny udział miejscowej ludności w handlu dalekosiężnym, który miał się odbywać na rozległych obszarach Starego Świata między VIII a XI wiekiem n.e. Jednym z ciekawszych zabytków tej kategorii, odnalezionych w cmentarnej części stanowiska w Birce, jest srebrny arabski pierścień z inskrybowanym napisem „Allah”. Tekst wyryty został w tzw. dukcie kufickim, czyli stylu zapisu liter alfabetu arabskiego charakterystycznym dla wczesnych wieków islamu. To jak dotąd jedyny pierścień z arabską inskrypcją odkryty w Skandynawii i mimo że odnaleziony pod koniec XIX wieku, wciąż pobudza wyobraźnię badawczą. Ze względu na to, że pierwotnie ograniczono się jedynie do ujęcia go jako „pozłacanego srebrnego pierścienia z ametystem”, grupa współczesnych naukowców zaordynowała szeroko zakrojone badania laboratoryjne, aby odkryć wszystkie tajemnice tego zabytku.

Srebrny pierścień z Birki z arabską inskrypcją na klejnocie Swedish History Museum, O. Myrin SHM, na podstawie licencji CC-BY
Srebrny pierścień z Birki z arabską inskrypcją na klejnocie
Swedish History Museum, O. Myrin, na podstawie licencji CC-BY

Czytaj dalej Trzynasta wojowniczka? Arabski pierścień z Birki

Opublikowane w

Zmiany klimatyczne a ewolucja państwowości

Pomimo zasadniczych dowodów na krótkoterminowe skutki zmian klimatycznych, nasze zrozumienie ich długoterminowego wpływu na dzieje ludzkości wciąż jest ograniczone. Aby zgłębić to zagadnienie, naukowcy skupili się na starożytnych społeczeństwach z uwagi na mniej skomplikowane systemy ekonomiczne oraz możliwość obserwacji wzajemnych relacji zmian środowiskowych i instytucjonalnych. Do tej pory literatura opisująca „archeologię upadku” przedstawiała głównie dowody statystyczne zgodne z twierdzeniem, że poważne susze wywoływały kryzysy w funkcjonowaniu instytucji. Pogląd ten został jednak ostatnio podważony w literaturze fachowej, którą Giacomo Benati i Carmine Guerriero podsumowali w artykule Climate Change and State Evolution. W poniższym poście przyjrzymy się, jak zmiany klimatyczne wpływały na ewolucję państwowości.

Ziggurat w Nippur (współczesny Nuffar, Irak), niegdyś centrum religijne południowej Mezopotamii. Nawet jeśli uznajemy wywołany przez przemiany środowiska upadek starożytnych społeczeństw, to aby właściwie ocenić pełny wpływ zmian klimatycznych i związanych z nimi zmian politycznych, musimy odpowiednio połączyć wyniki analiz nauk przyrodniczych i społecznych © G. Benati
Ziggurat w Nippur (współczesny Nuffar, Irak), niegdyś centrum religijne południowej Mezopotamii. Nawet jeśli uznajemy wywołany przez przemiany środowiska upadek starożytnych społeczeństw, to aby właściwie ocenić pełny wpływ zmian klimatycznych i związanych z nimi zmian politycznych, musimy odpowiednio połączyć wyniki analiz nauk przyrodniczych i społecznych
© G. Benati

Czytaj dalej Zmiany klimatyczne a ewolucja państwowości

Opublikowane w

Wiedza tajemna w starożytnej Mezopotamii

Zapisany na glinianych tabliczkach babiloński tekst Inamgiszhuranki z VII wieku p.n.e. zawiera ezoteryczne wywody, za pomocą których kapłani tłumaczyli epitety bogów o dawno zapomnianym znaczeniu. Ta wiedza tajemna była bardzo ceniona w Babilonii i Asyrii, a jej elementy mogły stanowić inspirację dla pitagorejskiej teorii liczb i żydowskiej kabały.

Fragment tabliczki z serią Enuma Anu Enlil, zawierającą omina astralne. W babilońskiej teologii spekulatywnej często były wykorzystywane motywy astronomiczne Metropolitan Museum of Art (opublikowano na licencji CC0 1.0, via Wikimedia Commons)
Fragment tabliczki z serią Enuma Anu Enlil, zawierającą omina astralne. W babilońskiej teologii spekulatywnej często były wykorzystywane motywy astronomiczne
Metropolitan Museum of Art
(opublikowano na licencji CC0 1.0, via Wikimedia Commons)

Czytaj dalej Wiedza tajemna w starożytnej Mezopotamii

Opublikowane w

GIS w badaniach sieci nawadniania w oazie Serachs w Turkmenistanie

Serachs to mała oaza położona w Turkmenistanie, przy granicy z Iranem i Afganistanem, gdzie od ponad dwudziestu lat prowadzą badania polscy archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego. W badaniach sieci nawadniania w oazie Serachs z powodzeniem stosuje się Systemy Informacji Geograficznej.

Wizualizacja 3D oazy Serachs – widok od północy il. N. Buławka
Wizualizacja 3D oazy Serachs – widok od północy
il. N. Buławka

Czytaj dalej GIS w badaniach sieci nawadniania w oazie Serachs w Turkmenistanie

Opublikowane w

Tajemnice podziemnych miast w Iranie

W Iranie zidentyfikowanych zostało wiele podziemnych kompleksów korytarzy i pomieszczeń używanych jako miejsce przechowywania żywności i schronienie w razie konfliktów zbrojnych. W niektórych z nich zostały odkryte szczątki ludzkie, które stanowią świadectwo różnych zdarzeń w skomplikowanej historii tego kraju.

Na Bliskim Wschodzie jest dużo obszarów obfitujących w miękkie wulkaniczne lub osadowe skały, w których łatwo można drążyć korytarze. Od tysięcy lat ludzie korzystali z tego i tworzyli różne podziemne struktury, niektóre składające się z jednej piwnicy, ale też takie, w których było wiele kilometrów korytarzy i setki pomieszczeń do przechowywania żywności. W razie potrzeby okoliczni mieszkańcy mogli się w nich schronić przed wrogiem.

Ceglane sklepienie ogromnej cysterny na wodę w podziemnym mieście Nuszabad © A. Sołtysiak, zdjęcie na licencji CC BY-NC-SA
Ceglane sklepienie ogromnej cysterny na wodę w podziemnym mieście Nuszabad
fot. A. Sołtysiak, zdjęcie na licencji CC BY-NC-SA

Czytaj dalej Tajemnice podziemnych miast w Iranie

Opublikowane w

Nawóz zwierzęcy jako surowiec strategiczny w królestwie Mari

Królowie Mari w trzecim i na początku drugiego tysiąclecia p.n.e. kontrolowali ważny szlak handlowy biegnący doliną Eufratu. Choć ich państwo położone było w miejscu niesprzyjającym dla rolnictwa, gospodarka królestwa Mari potrafiła wyżywić znaczną liczbę ludności. Kluczem do zrozumienia tego paradoksu jest nawóz zwierzęcy.

W trzecim tysiącleciu p.n.e. i na początku drugiego najpotężniejszym państwem w północnej Mezopotamii było królestwo Mari. O jego potędze świadczy zarówno wielkość stolicy państwa (obecnie stanowisko archeologiczne Tell Hariri), która zajmowała obszar ponad 60 ha – więcej niż Kraków w XIII wieku – jak i fakt wpisania jego sześciu władców na Sumeryjską Listę Królów, czyli spis dynastii, którym było przypisywane sprawowanie zwierzchniej władzy w Sumerze. Dynastia z Mari była na tej liście jedyną dynastią z północnej Mezopotamii.

Sala tronowa w pałacu Zimri-Lima, ostatniego króla Mari fot. Herbert Frank (opublikowano na licencji CC BY 2.0, via Wikimedia Commons)
Sala tronowa w pałacu Zimri-Lima, ostatniego króla Mari
fot. Herbert Frank
(opublikowano na licencji CC BY 2.0, via Wikimedia Commons)

Czytaj dalej Nawóz zwierzęcy jako surowiec strategiczny w królestwie Mari

Opublikowane w

Konferencja „Polacy na Bliskim Wschodzie”

Już jutro rozpoczyna się piąta edycja konferencji „Polacy na Bliskim Wschodzie”. W czasie spotkania ponad 50 badaczy opowie o rezultatach prac archeologicznych i konserwatorskich na obszarze od wschodnich rejonów basenu Morza Śródziemnego, w tym Cypru, przez Lewant, Azję Mniejszą, Mezopotamię, Iran, Półwysep Arabski, po Kaukaz i Azję Środkową.

Czytaj dalej Konferencja „Polacy na Bliskim Wschodzie”

Opublikowane w

Najstarsze wyobrażenie koła wodnego na mozaice z Apamei w Syrii

Pamięci Prof. Jean-Marie Dentzera (1935–2020)

Najstarsze wyobrażenie koła wodnego z czasów rzymskich odkryte zostało przez specjalistów z Uniwersytetu Warszawskiego. O tym sensacyjnym odkryciu pisały już media w wielu krajach w ciągu ostatnich tygodni. Tutaj dowiesz się  szczegółów na temat skradzionej mozaiki z Apamei.

Mozaika skradziona ze stanowiska Apamea autor nieznany; zdjęcie po obróbkach technicznych, własność autora publikacji wszystkie prawa zastrzeżone
Mozaika skradziona ze stanowiska Apamea
autor nieznany; zdjęcie po obróbkach technicznych, własność autora publikacji
wszystkie prawa zastrzeżone

Czytaj dalej Najstarsze wyobrażenie koła wodnego na mozaice z Apamei w Syrii

Opublikowane w

Uduszeni dymem. Masakra w jaskini Kan-Gohar, Iran

W 1342 r., podczas wojny domowej w Iranie, okrutny wódz Malek Aszraf zaatakował miasteczko Bawanat, którego mieszkańcy ukryli się w pobliskiej jaskini. Schronienie było trudno dostępne, więc napastnicy rozpalili przed wejściem wielkie ognisko. Uciekinierzy mogli skakać przez ogień, prosto w ręce żołnierzy, ale większość udusiła się dymem. Dziś archeolodzy odkrywają kolejne mroczne sekrety tej masakry analizując nadpalone kości znalezione w irańskiej jaskini Kan-Gohar.

Szczątki ludzkie (i kość zwierzęca) z irańskiej jaskini Kan-Gohar, obecnie w Ośrodku Medycyny Sądowej Prowincji Fars Fot. Mahsa Nadżafi
Szczątki ludzkie (i kość zwierzęca) z irańskiej jaskini Kan-Gohar,
obecnie w Ośrodku Medycyny Sądowej Prowincji Fars
Fot. Mahsa Nadżafi

Czytaj dalej Uduszeni dymem. Masakra w jaskini Kan-Gohar, Iran

Opublikowane w

Mumie solne z Iranu

mumie solne
Głowa mumii starożytnego górnika odnaleziona w 1994 r., obecnie na wystawie w Muzeum Narodowym w Teheranie, fot. Abolfazl Aali

W 1994 r.  w kopalni soli w Szehr Abad  górnicy natrafili przypadkowo na kompletne i dobrze zachowane ciało mężczyzny o bujnej brodzie i włosach. Znalezisko, choć nadzwyczajne, nie zatrzymało prac w kopalni aż do 2004 r., kiedy natrafiono na kolejne mumie solne.

W ciągu ostatnich 15 lat dzięki badaniom międzynarodowego zespołu naukowców m.in. z Iranu, Wielkiej Brytanii, Francji i Szwajcarii, udało się przebadać kopalnię i zachowane mumie. Dzięki temu archeolodzy ustalili przyczynę śmierci starożytnych górników, a także odtworzyli ich dietę. Przede wszystkim jednak okazało się, że starożytni górnicy przybyli po cenną sól z dość dalekich krain.

Czytaj dalej Mumie solne z Iranu