Kosmiczne kości – historia o tym jak nasi przodkowie podbili kosmos i wstrząsnęli naukowcami

W piątkowy poranek 8 września 2023 roku wystartował statek kosmiczny V.S.S. Unity firmy Virgin Galactic. Jego celem — suborbita. Na jego pokładzie — dwóch niezwykłych pasażerów — kości wymarłych przedstawicieli homininów, Homo naledi oraz Australopithecusa sediby. Odkrywca homininów pękał z dumy, publikując informacje o swoim projekcie w mediach społecznościowych, ale zamiast oklasków spłynęła na niego fala krytyki. W środowisku naukowym zawrzało.

Czytaj dalej „Kosmiczne kości – historia o tym jak nasi przodkowie podbili kosmos i wstrząsnęli naukowcami”

Reguły zakonne a archeologiczna rzeczywistość: kwestia diety

Reguły zakonne a archeologiczna rzeczywistość: kwestia diety

Reguły zakonne wpływały na to, co oficjalnie mogli spożywać mnisi w klasztorach. Kultura potrafi kształtować i wpływać na wiele sfer życia – także na dietę. Również współcześnie wielu ludzi rezygnuje z niektórych potraw, między innymi ze względów religijnych lub ideologicznych. Zapisy reguł bywają jednak często teorią, a praktyka kulinarna okazuje się zupełnie inna. Badacze z Neapolu przyjrzeli się szeregowi źródeł bioarcheologicznych pochodzących z wykopalisk na terenie benedyktyńskiego klasztoru San Vincenzo al Volturno, położonego w południowych Włoszech, aby zweryfikować, co klasztorne śmieci powiedzą o przestrzeganiu reguł zakonnych.

Czytaj dalej „Reguły zakonne a archeologiczna rzeczywistość: kwestia diety”

Nie tak bardzo owłosiona historia ludzkości z kleszczami w tle

Nie zdajemy sobie sprawy, jak nawet najmniejsze interakcje mogą mieć ogromny wpływ na nasze życie. Teoria chaosu nazywa to efektem motyla (angielski butterfly effect), w którym nawet minimalne działanie może mieć ogromne skutki. W oryginalnej anegdocie ruch skrzydeł motyla może doprowadzić do burzy piaskowej. Chociaż teoria została sformułowana w 1969 przez Edwarda Nortona Lorenza, by wyjaśnić zjawiska meteorologiczne, dziś jest używana również w innych kontekstach.

Podobny efekt mógł wywołać, około 5–8 milionów lat temu, kontakt ostatniego wspólnego przodka (angielski last common ancestor) człowieka i szympansa z kleszczem, któremu możemy dziś zawdzięczać brak owłosienia na naszym ciele.

Czytaj dalej „Nie tak bardzo owłosiona historia ludzkości z kleszczami w tle”

Z prochu powstałeś w szkło się obrócisz? Przypadek mózgu z Herkulaneum

Pod koniec roku 2022 w polskich mediach społecznościowych na nowo odżyła informacja o fascynującym odkryciu, dokonanym w 2020 roku w Herkulaneum. Badacze z Uniwersytetu Fryderyka II w Neapolu stwierdzili, że odkryli przypadek ofiary erupcji Wezuwiusza, której mózg, pod wpływem temperatury, przemienił się w szkło. Tkanki miękkie ofiary miały wyparować, a mózg ulec “witryfikacji“. Aby taka przemiana nastąpiła, konieczna jest temperatura dochodząca do 1400°C, co według badaczy zostało osiągnięte pod wpływem spływu piroklastycznego, czyli chmury gazów i płynów uwolnionej w wyniku erupcji wulkanu. Następnie, po przejściu chmury, miało dojść do błyskawicznej zmiany warunków i nagłego oraz drastycznego spadku temperatury. Dzięki tym wyjątkowym warunkom i gwałtownemu ochłodzeniu mózg miał zmienić się w szkło. 

Uwaga: Tekst zawiera zdjęcia szczątków ludzkich

Czytaj dalej „Z prochu powstałeś w szkło się obrócisz? Przypadek mózgu z Herkulaneum”

Bioarchaeology of the Near East – tom 16 jest już dostępny

Najnowszy tom czasopisma Bioarchaeology of the Near East zawiera trzy artykuły. Grigoria Ioannou i Kirsi O. Lorenz przedstawiają systematyczny przegląd historii i aktualnego stanu badań nad bioarcheologią Cypru. Yossi Nagar z kolegami opisuje szkielet mężczyzny znaleziony w jaskini na Pustyni Judzkiej i datowany na wczesny chalkolit. Wreszcie Stephen Haines z kolegami pokazuje dwa przypadki małżowiny puszkowej, cechy niemetrycznej występującej w jamie nosowej i zidentyfikowanej u dwóch kobiet z XX-wiecznego Cypru.

Czytaj dalej „Bioarchaeology of the Near East – tom 16 jest już dostępny”

Skandynawskie ofiary z mokradeł. Nie tylko mumie bagienne!

Kiedy słyszymy o ofiarach składanych z ludzi znajdowanych w Europie północnej na terenach bagien, mokradeł i jezior od razu myślimy o niesamowicie dobrze zachowanych mumiach bagiennych. Takich jak choćby Człowiek z Tollund. Jednakże mumie bagienne to nie jedyne świadectwa składania ofiar z ludzi w Europie północnej w epoce żelaza. Badacze z Norwegii i Danii pochylili się nad zdecydowanie bardziej fragmentarycznymi znaleziskami ludzkich szczątków w kontekście bagien i mokradeł, a także nad symbolicznym znaczeniem takich depozytów.

Czytaj dalej „Skandynawskie ofiary z mokradeł. Nie tylko mumie bagienne!”

Kura w nocniku – o trudnej sztuce odróżniania naczyń kuchennych od naczyń nocnych (nocników)

Studiując historię lub archeologię, dążymy do poznania ludzi w dawnych czasach. Niestety, nie wszystkie aspekty życia pozostają tak samo dokładnie opisane w źródłach pisanych oraz zachowane w materiale pochodzącym z wykopalisk archeologicznych. Posiadamy opisy wystawnych uczt, codziennych posiłków, a nawet książki kucharskie. Jendakże nie zawsze wiemy, co działo się potem. Higiena jest bardzo ważnym aspektem życia codziennego mającym niebagatelny wpływ na nasze zdrowie. Jednak podobnie jak współcześnie, w dawnej literaturze temat higieny, a w szczególności tego, co dzieje się w miejscu sekretnym (nazwa określająca pomieszczenie przeznaczone na toaletę pochodzące od łacińskiego locum secretum i loca secreta) był pomijany lub jedynie wzmiankowany.

Współczesne badania dążą do odtworzenia wszystkich aspektów życia w przeszłości w celu lepszego zrozumienia życia codziennego naszych przodków, ich stanu zdrowia i poziomu higieny. W niniejszym tekście zastanowimy się jakie trudności napotykają archeolodzy badający ceramikę odkrytą podczas badań wykopaliskowych i czemu to akurat paleoparazytolodzy (badacze zajmujący się starożytnymi pasożytami) mogą im przyjść wtedy na ratunek. Czytaj dalej „Kura w nocniku – o trudnej sztuce odróżniania naczyń kuchennych od naczyń nocnych (nocników)”

Badania toksykologiczne dzieci złożonych w ofierze przez Inków

Capacocha, podczas której składano w ofierze dzieci i młode kobiety, była jednym z najważniejszych rytuałów w imperium inkaskim. Najnowsze badania toksykologiczne dzieci złożonych w ofierze na szczycie wulkanu Ampato (Peru) wykazały, że w ostatnich miesiącach życia żuły one liście koki i piły ayashuasca. Analizy przeprowadził międzynarodowy zespół kierowany przez Dagmarę Sochę, bioarcheolog z Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego (CEAC UW), wspólnie z Marzeną Sykuterą z Katedry Medycyny Sądowej Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz Johanem Reinhardem (odkrywcą mumii) i peruwiańskim archeologiem Ruddym Chávezem Pereą.

 

Wykopaliska na 5800 m n.p.m.
© J. Reinhard

Czytaj dalej „Badania toksykologiczne dzieci złożonych w ofierze przez Inków”

Najstarsze mumie na świecie?

Współczesne muzea pełne są zabytków pozbawionych kontekstu odkrycia. Mogą to być znaleziska luźne bądź artefakty pochodzące z badań w czasach, kiedy dokumentację wykopaliskową prowadzono w dość ograniczony sposób. A należy przyznać, że jest ona najważniejszym aspektem pracy archeologa. Gdyż dzięki niej zachowuje się mnóstwo informacji, pozwalających na interpretację odkryć nawet po wielu latach. Przekonali się o tym archeolodzy z Portugalii, którzy przeanalizowali fotografie wykonane w terenie w latach sześćdziesiątych XX wieku podczas eksploracji mezolitycznego stanowiska związanego z konsumpcją mięczaków wodnych. Wyniki tych badań rzuciły światło na zabiegi mumifikacyjne sprzed 8000 lat! Jeżeli opinie naukowców są właściwe, to portugalskie znaleziska to najstarsze mumie na świecie.

Mumia kultury Chinchorro
© Luis Lobos Rivadeneira
opublikowano na licencji CC BY-NC 2.0, via Wikimedia Commons

Czytaj dalej „Najstarsze mumie na świecie?”

These boots are made for walking. Skórzane mokasyny z Promontory Cave

Promontory Cave to ważne stanowisko jaskiniowe położone w stanie Utah. Odnaleziono tam wiele dobrze zachowanych zabytków organicznych, a jednym z najliczniejszych artefaktów były skórzane mokasyny. Najnowsze badania pozwoliły na precyzyjne określenie nie tylko gatunku zwierzęcia, ale także płci osobników, z których szczątków wykonano prekolumbijskie obuwie. Badacze sugerują, że wyraźna przewaga skór samic wskazuje na preferowanie tego rodzaju surowca przez przodków ludów Navajo i Apaczów, zamieszkujących Promontory Cave.

Skórzane Mokasyny z Promontory Cave, wystawa w Muzeum Historii Naturalnej Utah, Salt Lake City
© Daderot
opublikowano na licencji CC0 1.0 Universal, Domena Publiczna

Czytaj dalej „These boots are made for walking. Skórzane mokasyny z Promontory Cave”