Pochodzenie Indoeuropejczyków – nowe dane paleogenetyczne

Paleogenetycy już od ponad trzydziestu lat mieszają w głowach archeologom, ostatnio coraz śmielej ze względu na rosnące możliwości rekonstruowania całych genomów przy użyciu sekwencjonowania nowej generacji. Przełomem było również odkrycie, że kostne struktury ucha wewnętrznego lepiej przechowują dawne DNA niż zębina, dzięki czemu znacznie wzrosło prawdopodobieństwo uzyskania przynajmniej częściowej sekwencji nawet w przypadku silnie zerodowanych szkieletów. Dlatego na naszych oczach zmienia się skala badań paleogenetycznych: kiedyś sukcesem było zsekwencjonowanie genomu kilku lub kilkunastu osobników, obecnie coraz częściej są to setki sekwencji. Umożliwia to udzielenie coraz bardziej precyzyjnych odpowiedzi na pytania o ruchy grup ludzkich w pradziejach.

W piątkowym numerze magazynu Science można przeczytać trzy artykuły, w których ogromny zespół paleogenetyków i archeologów (ponad 200 autorów w zespole kierowanym przez Davida Reicha z Uniwersytetu Harvarda i Rona Pinhasiego z Uniwersytetu Wiedeńskiego) na podstawie 727 nowych i kilkuset wcześniej opublikowanych genomów przedstawicieli wielu kultur archeologicznych z pasa nazwanego “Południowym Łukiem”, sięgającego od północnego Iranu przez Armenię i Anatolię do Bałkanów, odpowiada na szereg istotnych pytań dotyczących historii miejscowych populacji. Ten ogromny materiał będzie pewnie jeszcze wiele razy dyskutowany na naszym blogu, ale zacznijmy dzisiaj od najbardziej spektakularnego odkrycia, czyli odpowiedzi na pytanie, skąd się wzięli Indoeuropejczycy.

Artystyczna wizja mieszkańców “Południowego Łuku”, od lewej Mykeńczyk, Minojka, Hetyta, Armenka i Urartyjczyk. © Oliver Uberti

Czytaj dalej „Pochodzenie Indoeuropejczyków – nowe dane paleogenetyczne”

Pies i człowiek w Azji Centralnej

Pies jak wiadomo jest nie tylko najlepszym przyjacielem człowieka, ale także najprawdopodobnie także pierwszym udomowionym zwierzęciem. Zatem, historia przyjaźni naszych gatunków jest długa. Co więcej, jest szczególnie ważna w przypadku społeczności opierających swój byt na łowiectwie oraz pasterstwie. Ostatnie prace etnografigiczne nad społecznością ludu Sojot z rejonu Sajanu Wschodniego w południowej części Syberii pozwoliły na udokumentowanie  bardzo unikatowej relacji człowieka z psem. Badania, których podstawą były dane archeologiczne, pozwoliły na stwierdzenie, jak stare są – opisywane przez badacza z University of Regina w Kanadzie – więzi między naszymi gatunkami oraz jak zmieniały się one na przestrzeni wieków.

Wilczarz buriacko-mongolski pilnujący jurty, północna Mongolia
© Chelsea Marie Hicks
opublikowano na licencji CC BY 2.0, via Wikimedia Commons

Czytaj dalej „Pies i człowiek w Azji Centralnej”

Pożegnanie z dziką Afryką. Wymieranie zwierząt w Lesotho od Późnego Plejstocenu

Wpływ człowieka na środowisko naturalne określane jest obecnie terminem antropopresji. Oddziaływuje bezpośrednio na lokalną florę i faunę. Obejmuje zarówno przypadkowe jak i zamierzone działania mające na celu przekształcenie i dostosowania środowiska do potrzeb człowieka. W celu prześledzenia procesu jakim jest wymieranie zwierząt w Lesotho i określenia najważniejszych czynników dziesiątkujący faunę na obszarze południowej Afryki, badacze przebadali trzy kategorie źródeł. Należą do nich wyniki badań archeologicznych, historyczne relacje brytyjskich kolonizatorów oraz ustne relacje mieszkańców Lesotho spisywane od lat trzydziestych XX wieku do dnia dzisiejszego. 

Rycina z African Hunting from Natal to the Zambesi including Lake Ngami, the Kalahari Desert, andc. from 1852 to 1860 autorstwa Williama Charlesa Baldwina
Dzięki uprzejmości British Library
Opublikowano na licencji Public Domain Mark 1.0

Czytaj dalej „Pożegnanie z dziką Afryką. Wymieranie zwierząt w Lesotho od Późnego Plejstocenu”

Najstarsza populacja na Ziemi

Badania genetyczne cieszą się w ostatnich latach słuszną popularnością. Dostarczają bowiem informacji na temat zmian w krajobrazie kulturowym i genetycznym świata. Istnieją jednak wyjątki, o czym świadczą badania zespołu prof. Eske Willersleva z Uniwersytetu w Kopenhadze, które udowadniają, że nie wszędzie dochodziło do tak wyraźnych przetasowań społecznych jak na przykład w Europie. Obszarem wyjątkowym pod tym względem jest Australia. Badania wykazały, że rdzenni mieszkańcy tego kontynentu są bezpośrednimi spadkobiercami populacji, które opuściły Afrykę około 51–72 tysięcy lat temu. Wyniki analiz sugerują, że rdzenni mieszkańcy Papui-Nowej Gwinei i Australii są najstarszą populacją na Ziemi.

Papuaski wojownik podczas polowania – inscenizacja dla turystów. Papua-Nowa Gwinea 2018 © P. Trześniowski
Papuaski wojownik podczas polowania – inscenizacja dla turystów. Papua-Nowa Gwinea 2018
© P. Trześniowski

Czytaj dalej „Najstarsza populacja na Ziemi”

Bioarchaeology of the Near East – tom 14 już dostępny

Z kilkumiesięcznym opóźnieniem spowodowanym pandemią na stronie czasopisma ukazał się nowy tom Bioarchaeology of the Near East. Tym razem są tam cztery artykuły problemowe i pięć krótkich raportów z badań terenowych, a także nekrologi Holgera Schutkowskiego i Aliny Wiercińskiej, dwóch wieloletnich członków kolegium redakcyjnego, zmarłych w ostatnich dwóch latach.

Czytaj dalej „Bioarchaeology of the Near East – tom 14 już dostępny”

Słynna Równina Dzbanów – wreszcie wydatowana

W Laosie, na północnym krańcu Gór Annamskich, głównego pasma na Półwyspie Indochińskim, znajduje się obszar nazywany płaskowyżem Xiangkhoang. W jego regionie leży słynna Równina Dzbanów – grupa ponad stu megalitycznych stanowisk.

Równina Dzbanów w Laosie fot. O. Spalt (opublikowano na licencji CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Common
Równina Dzbanów w Laosie
fot. O. Spalt
(opublikowano na licencji CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons)

Czytaj dalej „Słynna Równina Dzbanów – wreszcie wydatowana”

Rzadkie pochówki wtórne z zachodniego Meksyku

W 2005 oraz 2012 roku w dolinie Mascota w stanie Jalisco (zachodni Meksyk), na dwóch cmentarzyskach datowanych na środkowy okres preklasyczny (1500600 rok p.n.e.) El Embocadero II oraz Los Tanques natrafiono na sześć rzadkich pochówków wtórnych. Zmarli zostali pochowani ponownie, w formie starannie ułożonego zbioru kości, określanego terminem wrapped bundle burial. Ten specyficzny obrządek pogrzebowy związany jest z tradycją grobowców szybowych.

Pochówki z El Embocadero II. Widoczne tu są trzy pochówki osobników dorosłych wraz z wyposażeniem grobowym fot. Joseph Mountjoy, Rhodes J.A. Rhodes, J.B. Mountjoy, F.G. Cupul-Magaña, Understanding the wrapped bundle burials of West Mexico: A contextual analysis of Middle Formative mortuary practices, Ancient Mesoamerica, 27.2, s. 381 Reprodukcja za zgodą Cambridge University Press
Pochówki z El Embocadero II. Widoczne tu są trzy pochówki osobników dorosłych wraz z wyposażeniem grobowym
fot. Joseph Mountjoy, Rhodes
J.A. Rhodes, J.B. Mountjoy, F.G. Cupul-Magaña, Understanding the wrapped bundle burials of West Mexico: A contextual analysis of Middle Formative mortuary practices, Ancient Mesoamerica, 27.2, s. 381
Reprodukcja za zgodą Cambridge University Press

Czytaj dalej „Rzadkie pochówki wtórne z zachodniego Meksyku”

Nowo odkryta katedra w Dongoli – badania Polaków w Sudanie

Na pozostałości prawdopodobnie największego kościoła znanego ze średniowiecznej Nubii natrafili archeolodzy pracujący w Starej Dongoli w Sudanie. Nowo odkryta katedra mogła być siedzibą arcybiskupa zarządzającego hierarchią kościelną na przestrzeni ponad 1000 km, pomiędzy I a V kataraktą Nilu. Arcybiskupowi Dongoli podlegał m.in. biskup Faras, którego katedrę odkrył prof. Kazimierz Michałowski 60 lat temu.

Trójwymiarowa wizualizacja nowoodkrytego kompleksu il. CAŚ UW - A. Wujec
Trójwymiarowa wizualizacja nowo odkrytego kompleksu
il. CAŚ UW – A. Wujec

Czytaj dalej „Nowo odkryta katedra w Dongoli – badania Polaków w Sudanie”

Najstarsze wyobrażenie koła wodnego na mozaice z Apamei w Syrii

Pamięci Prof. Jean-Marie Dentzera (1935–2020)

Najstarsze wyobrażenie koła wodnego z czasów rzymskich odkryte zostało przez specjalistów z Uniwersytetu Warszawskiego. O tym sensacyjnym odkryciu pisały już media w wielu krajach w ciągu ostatnich tygodni. Tutaj dowiesz się  szczegółów na temat skradzionej mozaiki z Apamei.

Mozaika skradziona ze stanowiska Apamea autor nieznany; zdjęcie po obróbkach technicznych, własność autora publikacji wszystkie prawa zastrzeżone
Mozaika skradziona ze stanowiska Apamea
autor nieznany; zdjęcie po obróbkach technicznych, własność autora publikacji
wszystkie prawa zastrzeżone

Czytaj dalej „Najstarsze wyobrażenie koła wodnego na mozaice z Apamei w Syrii”

Uduszeni dymem. Masakra w jaskini Kan-Gohar, Iran

W 1342 r., podczas wojny domowej w Iranie, okrutny wódz Malek Aszraf zaatakował miasteczko Bawanat, którego mieszkańcy ukryli się w pobliskiej jaskini. Schronienie było trudno dostępne, więc napastnicy rozpalili przed wejściem wielkie ognisko. Uciekinierzy mogli skakać przez ogień, prosto w ręce żołnierzy, ale większość udusiła się dymem. Dziś archeolodzy odkrywają kolejne mroczne sekrety tej masakry analizując nadpalone kości znalezione w irańskiej jaskini Kan-Gohar.

Szczątki ludzkie (i kość zwierzęca) z irańskiej jaskini Kan-Gohar, obecnie w Ośrodku Medycyny Sądowej Prowincji Fars Fot. Mahsa Nadżafi
Szczątki ludzkie (i kość zwierzęca) z irańskiej jaskini Kan-Gohar,
obecnie w Ośrodku Medycyny Sądowej Prowincji Fars
Fot. Mahsa Nadżafi

Czytaj dalej „Uduszeni dymem. Masakra w jaskini Kan-Gohar, Iran”