Europejskie Dni Archeologii to coroczne wydarzenie o charakterze międzynarodowym, organizowane w celu zwiększenia świadomości o dziedzictwie kulturowym oraz archeologii. W ramach tych dni prezentowane są badania archeologiczne prowadzone w różnych regionach Polski – na poziomie lokalnym. W Chodliku, na Lubelszczyźnie, organizowany jest także Przegląd Filmów Archeologicznych. Dzięki temu wydarzeniu mieszkańcy i turyści mają okazję zapoznać się z historią regionu i metodami pracy archeologów, a także uczestniczyć w warsztatach i dyskusjach.
Chodlik jest małą miejscowością położoną na Lubelszczyźnie nieopodal Kazimierza Dolnego. Na krańcu wsi znajduje się potężne wczesnośredniowieczne grodzisko z okresu plemiennego. Było ono badane wykopaliskowo w latach 50-tych i 60-tych XX wieku. W 2010 roku wykopaliska na pobliskich stanowiskach kurhanowych rozpoczął dr Łukasz Miechowicz z IAE PAN w Warszawie, dając początek Misji Archeologicznej w Chodliku Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Od tamtego czasu badaniami objęto znaczną część średniowiecznych stanowisk archeologicznych w dolinie rzeki Chodelki. W ramach naszej działalności angażujemy się również w działania popularyzujące archeologię i historię regionu. W tym celu powołaliśmy także stowarzyszenie – Towarzystwo Starożytnicze w Chodliku.
© J. Stępnik, na licencji CC BY-NC-ND 4.0
Od czterech lat organizujemy w Chodliku Europejskie Dni Archeologii. To międzynarodowe wydarzenie organizowane pod auspicjami francuskiego Institut national de recherches archéologiques préventives . W Polsce wszelkie wydarzenia związane z EDA koordynowane i popularyzowane są przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Ma ono na celu zwiększenie świadomości o dziedzictwie kulturowym oraz archeologii. Przy organizacji EDA w Chodliku współpracujemy blisko z Gminą Karczmiska, która udziela na ten cel dotacji oraz Gminną Biblioteką i Domem Kultury w Karczmiskach. Ponadto naszym partnerem jest Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym. Do udziału w EDA zapraszamy także stowarzyszenia pasjonatów historii oraz studenckie koła naukowe. W sposób przystępny przekazujemy wiedzę o archeologii, o naszych badaniach i historii regionu lokalnej społeczności.
Jednym z elementów Europejskich Dni Archeologii jest trzeci już Przegląd Filmów Archeologicznych, w którym prezentujemy zarówno filmy amatorskie jak i produkcje profesjonalne. Pomysł na organizację takiego wydarzenia zaświtał w naszych głowach już kilka lat temu. Głównie dlatego, że pierwsze filmy nagrywaliśmy na początku naszych badań w Kotlinie Chodelskiej. Stworzyliśmy m.in. film prezentujący wykopaliska z pobliskiego grodziska w Kłodnicy. Był on prezentowany był na kilku zagranicznych festiwalach filmów archeologicznych, gdzie spotkał się z bardzo pozytywnym odbiorem. Pojawiła się koncepcja, by zorganizować tego typu przegląd filmów archeologicznych w kraju.
W trakcie Przeglądu Filmów Archeologicznych w Chodliku prezentujemy wybrane filmy, przede wszystkim produkcje amatorskie, niskobudżetowe, często tworzone przez archeologów, pokazujące ich badania. Wprowadziliśmy formułę konferencyjną, mianowicie po każdym filmie otwieramy dyskusję i dzielimy się swoimi spostrzeżeniami. Ma to na celu wywołanie debaty i wypracowanie lepszych rozwiązań na przedstawianie badań wykopaliskowych i ich wyników. Jednym z wartościowych wniosków jest niepotrzebne wzorowanie się na profesjonalnych produkcjach historycznych. W nich archeolog występuje jako naukowiec obiektywnie stwierdzający fakty, podczas gdy nie jest poruszana kwestia mnogości interpretacji, szukania ich potwierdzania poprzez odkrywane zabytki czy specjalistyczne analizy. Ponadto właśnie aspekt, który w naszej opinii, jest w archeologii najbardziej pasjonujący, czyli metodyka eksploracji, ciągłe szukanie najlepszych rozwiązań badawczych oraz hipotez w trakcie wykopalisk, jest w filmach pomijany na rzecz przedstawiania gotowych wniosków. Jeden z filmów prezentowanych przez nas w zeszłym roku, który w naszym mniemaniu najlepiej oddawał klimat badań wykopaliskowych, całkowicie pozbawiony był bezpośredniej narracji. Reżyser poprzez obraz pokazywał nam realia prac wykopaliskowych, codzienność w odkopywaniu szczątków ludzkich i pracy z nimi. Jednakże był to film nie-archeologa, a uczestnika badań, który dzięki swojemu dystansowi mógł pokazać naszą pracę z innej perspektywy. W zeszłym roku mieliśmy również okazję porozmawiać z Krzysztofem Pałuszyńskim, reżyserem filmu „Berło z brązu”. Dyskutowaliśmy w jaki sposób powinniśmy tworzyć nasze amatorskie produkcje, na czym się skupiać zasadniczo nie posiadając budżetu.
© J. Stępnik, na licencji CC BY-NC-ND 4.0
Drugiego dnia „Przeglądu” w trakcie tzw. Wianków nad Chodelką rozstawiamy kino plenerowe. Wieczorem prezentujemy wybrane najlepsze produkcje szerszej publice. Jak co roku, mieszkańcy Chodlika i okolic przyjadą z rodzinami obejrzeć wybrane przez nas filmy opatrzone komentarzem. Samo wydarzenie poprzedzają warsztaty z robienia wianków, które o zachodzie słońca puszczane są z nurtem Chodelki. Klimat weekendowego relaksu dopełniają płonące ogniska.
© J. Stępnik, na licencji CC BY-NC-ND 4.0
Działamy w nurcie archeologii wspólnotowej. Organizowanie Europejskich Dni Archeologii umożliwia nam interakcję z mieszkańcami Chodlika i okolic oraz sprawozdanie z działań, które prowadzimy badając historię ich regionu. Odwiedzający mogą wówczas zapoznać się z archeologią od kuchni, dowiedzieć się w jaki sposób wyciągamy wnioski ze szczątków kostnych, czy zabytków. Mogą obejrzeć nasze znaleziska, które głównie dzięki badaniom z wykorzystaniem detektorów metali, stanowią już pokaźną kolekcję stanowiącą przekrój przez historię regionu od epoki brązu po czasy współczesne.
Od ponad dekady dzielimy się naszą wiedzą na temat archeologii Kotliny Chodelskiej, przede wszystkim w sieci, ale i na konferencjach naukowych oraz w publikacjach. Obecnie, coraz większymi krokami, zmierzamy w kierunku rzeczywistości rozszerzonej i trójwymiarowej wizualizacji jako kolejnej formy prezentacji danych archeologicznych. Pierwsze podejście do takiego przedstawiania danych podjęliśmy lata temu, czego wyniki można zobaczyć w formie wirtualnego muzeum. Poprzez dziesiątki panoram sferycznych, zarówno na poziomie gruntu jak i z powietrza, odwiedzający ma możliwość oglądania Kotliny Chodelskiej przez pryzmat stanowisk archeologicznych. Do wielu z nich dołączone są tablice z informacjami, zabytkami i możliwościami przejścia do kolejnych panoram. Tworzy to labirynt pełen pięknych widoków oraz historii regionu. Obecnie planujemy krok naprzód i pracujemy nad stworzeniem wirtualnej rekonstrukcji grodziska w Chodliku, co umożliwiłoby odwiedzającym przeniesienie się w przeszłość. Pozostałości tej fortecy, mówiąc całkowicie szczerze, pomimo jej rozmiaru, nie prezentują się obecnie imponująco. Lata erozji i orki zrobiły swoje. Jednakże, gdyby, stojąc na dnie fosy móc, poprzez telefon, spojrzeć na zrekonstruowany wał z palisadą, perspektywa postrzegania tego obiektu zmieni się. Liczymy, że takie podejście zwiększy zainteresowanie historią regionu wśród turystów oraz mieszkańców Kotliny Chodelskiej. Nam natomiast zapewni kolejne narzędzie do pracy badawczej.
© J. Stępnik, na licencji CC BY-NC-ND 4.0
Trójwymiarową wizualizację danych wprowadziliśmy również od zeszłego roku do naszych badań prowadzonych na wczesnośredniowiecznych kurhanach ciałopalnych. W perspektywie naukowej umożliwia to dużo lepsze rozpoznanie tych obiektów oraz daje narzędzie do prezentacji badań archeologicznych z zupełnie innej perspektywy. W tym roku planujemy rozpoznać wykopaliskowo kolejny, szósty już kurhan, tym razem wytypowany na podstawie badań geomagnetycznych. Relacje z badań będzie można obserwować na naszym profilu facebookowym Archeologia i Starożytności Chodlika. Wyniki badań poprzednich kurhanów można zgłębić poprzez profil dr. Łukasza Miechowicza, pomysłodawcy i kierownika tego projektu..
Zapraszamy wszystkich chętnych do udziału w Europejskich Dniach Archeologii i Przeglądzie Filmów Archeologicznych w Chodliku do skontaktowania się z nami. Na czas wydarzenia teren naszej bazy archeologicznej przekształcimy w pole namiotowe. Osoby, które chciałyby zaprezentować swoje filmy prosimy o wysyłanie ich na nasz adres mailowy edawchodliku@gmail.com.
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła
Autorzy:
Łukasz Miechowicz – kierownik badań, archeolog. Pracuje w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN. Na co dzień zajmuje się tematyką archeologii średniowiecza oraz kultury Słowian, także kulturą ludową. Poza Polską uczestniczy w badaniach bliskowschodnich. W tym roku wydał pracę monograficzną „Święte i przeklęte. Kamienie w religijności ludowej. Katalog”.
Jakub Stępnik – archeolog. Zajmuje się wykorzystaniem metod cyfrowych w analizach przestrzennych obiektów archeologicznych. Od lat zaangażowany w działalność Misji Archeologicznej w Chodliku. Koordynator Przeglądu Filmów Archeologicznych.
Redakcja: J.C.
Okładka: Ilustracja wygenerowana w Midjourney, edycja K.K.
Promt: wygeneruj ilustrację profesjonalnego operatora kamery filmowej, jako człowieka z epoki żelaza