Archeologia Ameryk i Oceanii oczami przyszłych naukowców

W dniach 11 – 12 kwietnia 2024 roku  na Wydziale Archeologii UW odbyła się konferencja studencka „Archeologia Ameryk i Oceanii oczami przyszłych naukowców“, zorganizowana przez Studenckie Koło Naukowe „Puerta del Sol“. Spotkanie to miało na celu zainicjowanie współpracy pomiędzy studentami różnych jednostek badawczych w Polsce, a także stworzenie możliwości prezentacji przez studentów wyników własnych badań. W wydarzeniu wzięło udział 20 prelegentów z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytetu Wrocławskiego.

Konferencję otworzył wykład Pani Profesor Patrycji Prządki-Giersz, pod tytułem „24 lata badań archeologicznych na północnym wybrzeżu Peru“. Pani Profesor nie tylko w ciekawy sposób przekazała wiedzę na temat stanowiska Castillo de Huarmey i osiągnięć polskich archeologów w Peru, ale również opowiedziała o działalności na rzecz mieszkańców i o tym jaki wpływ może mieć praca badaczy na lokalną społeczność. Pokazała tym samym, że archeologia to nie tylko wielkie odkrycia.

W pierwszej części spotkania wyniki swoich badań zaprezentowały osoby doktoranckie z Uniwersytetu Warszawskiego. Pierwszy z referatów: „Kolory Andów: tradycje barwiarskie we współczesnym i przedhiszpańskim Peru“ wygłosiła mgr Emanuela Rudnicka. Wystąpienie miało na celu pogłębienie zrozumienia andyjskiej tradycji naturalnego barwiarstwa i jego znaczenia w krajobrazie kulturowym regionu. Mgr Rudnicka zaprezentowała syntezę wyników badań poświęconych procesom technologicznym związanym z ekstrakcją i użytkowaniem naturalnych kolorantów w Peru. Wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC-MS) w połączeniu z fluorescencyjną analizą rentgenowską (XRF) pozwoliły ustalić jakich substancji używali barwiarze w Horyzoncie Środkowym (600-1000 n.e.). Te informacje zostały uzupełnione o wyniki kwerendy przeprowadzonej wśród współczesnych grup tkackich quechua z Chinchero, Pataqueña i Accha Alta.

Kolejny referat, zatytułowany „Muyu Muyu – inkaski ośrodek kultu wulkanu Solimana“ przedstawił mgr Jan Kłaput. Muyu Muyu to wysokogórskie stanowisko archeologiczne zlokalizowane w południowym Peru, w rejonie wulkanu Solimana. Wystąpienie podsumowywało realizowane w ramach projektu badania nieiwazyjne oraz wykopaliskowe, których celem jest dostarczenie odpowiedzi na pytania dotyczące pierwotnej funkcji stanowiska, jego możliwej identyfikacji jako głównego ośrodka kultu Solimany oraz chronologii.

W następnej części spotkania referaty prezentowały osoby studenckie. Pierwszy z nich: „Pod Mikroskopem: Jak Rtęć Zmieniła Świat Majów i Co Mówią Nam o Tym Szczątki Ludzkie“ przedstawiła Estera Zamojska z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej praca koncentrowała się na analizie śladów zatrucia rtęciowego u przedstawicieli kultury Majów, opierając się na badaniach archeologicznych i bioarcheologicznych. W kontekście tego zjawiska autorka referatu skupiła się na analizie obecności rtęci i cynobru na szczątkach ludzkich, dążąc do wskazania konsekwencji, z którymi musieli mierzyć się Majowie jeszcze w trakcie ich życia.

Kolejne wystąpienie, w formie zdalnej, przygotowała lic. Karolina Bielówka, również z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W referacie, zatytułowanym „Astronomia w architekturze i sztuce naskalnej Kanionu Chaco i regionu Mesa Verde“ autorka analizowała założenia architektoniczne w północno-zachodnim Nowym Meksyku,  pod kątem wyboru obserwowanych zjawisk astronomicznych. Celem jej pracy było odpowiedzenie na pytanie: Czy stanowiska te można nazwać, przynajmniej w niektórych wypadkach, obserwatoriami słonecznymi.

Drugi blok konferencji zakończył referat Mikołaja Tańskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pod tytułem „Ziemia „tych, którzy byli tu od początku” – O roli archeologii Australii i Oceanii we współczesnym postrzeganiu rdzennych ludów“. Odkrywane współcześnie przez archeologów, a stworzone przez Aborygenów australijskich, wyroby i narzędzia oraz sztuka naskalna stanowią fundament do badań nad pochodzeniem i tożsamością kulturową rdzennych mieszkańców Australii i Oceanii. W wystąpieniu przedstawiony został wpływ odkryć archeologicznych na terenie Australii na działania rdzennych ludów o przyznanie im praw do ziemi oraz uznania istnienia i docenienia wartości kulturowych rdzennych ludności, które współcześnie zagrożone są wyginięciem.

Ostatni blok spotkania rozpoczęła lic. Natalia Kowalik z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W referacie „Najstarsza sztuka naskalna Ziemi Arnhema w Północnej Australii: ikonografia, metody i sposoby interpretacji“ referentka przedstawiła zarys badań nad sztuką naskalną Ziemi Arnhema, a także ukazała rolę badań nad sztuką naskalną w dyskursie naukowym. Są nimi między innymi metody datowania przedstawień, a także metody interpretacji znaczenia ikonografii i wykorzystywania wyników badań nad sztuką naskalną w archeologii.

Następny referat: „Znaczenie fortyfikacji „pa” podczas wojen maoryskich na Nowej Zelandii (1845– 1872)“ wygłosił lic. Stanisław Szklarek z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas wystąpienia przedstawiony został proces ewolucji pa od czasów sprzed przybycia Europejczyków, w kierunku produktu wojny pozycyjnej, czyli okopów strzeleckich.

Dzień pierwszy konferencji zakończył referat lic. Jędrzeja Szymanka z Uniwersytetu Warszawskiego, pod tytułem „Danzantes z Toro Muerto, region Arequipa, Peru. Analiza formalna i znaczeniowa specyficznego motywu sztuki naskalnej“. Wystąpienie miało na celu zaprezentowanie wyników analizy szczególnego motywu ikonograficznego jakim są wyobrażenia postaci antropomorficznych określanych w literaturze jako danzantes. Autor referatu podjął dyskusję dotyczącą interpretacji motywu w dotychczasowej literaturze i wskazał na nowe kierunki badań mogące poszerzyć stan wiedzy w omawianym zakresie.

Drugi dzień konferencji otworzył Antoni Adamkowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Referat „Między Sundą a Sahulem. Pierwsi ludzie w obliczu izolacji środowiskowej – studium przypadku“ skupiał się na temacie izolacji środowiskowej oraz zjawisku specjacji allopatrycznej, szczególnie w kontekście zmian geograficznych związanych ze zlodowaceniami plejstoceńskimi i ich wpływu na obszar wyspy Flores. W wystąpieniu autor przedstawił znaczenie obszaru z perspektywy badań nad zmianami środowiskowymi, pochodzenia, adaptacji, przemian i ewolucji przebywających na wyspie gatunków.

Kolejny referat, w formie zdalnej, przedstawiła lic. Lucyna Książek, także z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W wystąpieniu „Rola przedstawień antropomorficznych w sztuce kultury Dorset (obszar arktyczny Kanady oraz Grenlandii) – studium wybranych przypadków“ omówione zostały wybrane zagadnienia powiązane z przedstawieniamiantropomorficznymi, ze szczególną koncentracją na okolice twarzy oraz możliwa rola, którą mogły odgrywać w sferze wierzeń kultury Dorset. Wśród omawianych zagadnień, poruszona została również kwestia sztuki naskalnej kultury Dorset, na przykładzie stanowiska Qajartalik.

W drugiej części spotkania jako pierwsza wystąpiła grupa osób studenckich z Uniwersytetu Warszawskiego, do której należeli Alicja Kosińska, Maciej Lamek, Oliwier Leszek, Maja Orzechowska i Santiago Ybarra. Podczas referatu „Pelota – gra o życie i łaskę bogów. Rekonstrukcja meczu mezoamerykańskiej gry w piłkę“ studenci przedstawili proces oraz wyniki przeprowadzonej w Salwadorze kwerendy, której celem była rekonstrukcja gry w pelotę.

Następne wystąpienie przygotowała Paulina Przewoźna z Uniwersytetu Łódzkiego. Referat „O udomowieniu psa w Ameryce“ miał na celu usystematyzowanie wiedzy o gatunku Canis lupus familiaris. Szczegółowo omówiony został stan badań archeologicznych i genetycznych nad samym zwierzęciem oraz jego związku z człowiekiem, a także naukowe koncepcje pojawienia się i udomowienia psa na terenie Ameryk.

Blok wystąpień zakończył referat lic. Sebastiana Szumińskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego, zatytułowany „Motywy figuralne na ceramice kultury Mimbres okresu klasycznego w kontekście grobowym, wiedzy rytualnej i antecedencji“. W wystąpieniu referent przedstawił swoją teorię dotyczącą podstaw występowania starannie opracowanych motywów figuralnych na naczyniach kultury Mimbres oraz propozycję sposobu sprawdzenia poprawności tej teorii.

Ostatnią część spotkania rozpoczęła lic. Paulina Kaczyńska z Uniwersytetu Wrocławskiego. Referat „Badania na cmentarzysku El Pino w dolinie Rio Tambo w sezonie wykopaliskowych 2022/2023“ przedstawiał przebieg badań ratowniczych stanowiska El Pino, zrealizowanych w ramach międzynarodowego programu badawczego „Dolina Atico – Peru w epoce prekolumbijskiej. Rozwój i relacje interkulturowe pomiędzy społecznościami obszaru gór i pustyni południowego Peru“.

Kolejny referat przeniósł słuchaczy z powrotem na wyspy Pacyfiku. Kacper Gojny z Uniwersytetu Jagiellońskiego, podczas wystąpienia „Prehistoryczne i historyczne fortyfikacje na Fidżi“, przedstawił historię tworzenia na archipelagu Fidżi fortyfikacji, z których pierwsze zaczęły pojawiać się już około połowy I tysiąclecia n.e oraz trudności związane z określeniem ich genezy.

Z ostatnim wystąpieniem uczestnicy konferencji powrócili tematycznie do Mezoameryki. Referat zatytułowany „Przez Sny do Rzeczywistości – Koncepcje Nagualizmu na Ziemiach Majów w Okresie Klasycznym“ wygłosił Nikodem Bartoszek z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W swojej pracy skupił się na analizie przedstawień istot zwanych istotami wahyis, które odnajdywane są na ceramice Majów z okresu klasycznego. Celem referatu było dowiedzenie słuszności interpretowania wspomnianych przedstawień ikonograficznych w kontekście nagualizmu oraz szersza analiza koncepcji nagualizmu w kulturze prekolumbijskich Majów.

W czasie trwania konferencji studenci z uniwersytetów z całej Polski mieli mieli możliwość posłuchania referatów, których zakres tematyczny wykraczał poza tematy zajęć prowadzonych przez poszczególne instytucje. Ponad to, mieli także okazję nawiązać nowe znajomości wśród osób podzielających ich zainteresowania naukowe. Kontakty te zainicjowały deklarację współpracy pomiędzy Kołami Naukowymi, których działalność opiera się na archeologii Ameryk oraz Oceanii. Jesteśmy pewni, że przyczyni się to do kontynuowania tego typu spotkań oraz dalszego rozwoju tej fascynującej dyscypliny.

 

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła

 

Autorka:

Ada Bednarczyk – studentka III roku studiów I stopnia na kierunku Archeologia Uniwersytetu Warszawskiego, obecnie w trakcie pisania pracy licencjackiej w ramach specjalizacji ,,Archeologia Ameryk’’.