W dniu 26 października 2021 roku holenderski Sąd Najwyższy wydał decyzję o przekazaniu Ukrainie zabytków z wystawy „Krym: złoto i tajemnice Morza Czarnego”. Wyrok zakończył blisko dziesięcioletnią batalię sądową dotyczącą kilkuset niezwykle cennych eksponatów wypożyczonych z czterech ukraińskich muzeów położonych na Krymie i Narodowego Muzeum Historii Ukrainy. W efekcie zabytki określane jako Złoto Scytów wróciły pod koniec listopada 2023 roku do Kijowa.
Złoto Scytów i polityka
O losach kampanii sądowej pisaliśmy już w roku 2022. W roku 2013 trafiły one na wystawę zorganizowaną w Muzeum Nadrenii w Bonn. Następnie wystawa ta przeniesiona została do Muzeum Allarda Piersona w Amsterdamie, gdzie można ją było oglądać do sierpnia 2014 roku. W tym samym czasie doszło do dokonanej przez wojska rosyjskie aneksji Półwyspu Krymskiego. Po zakończeniu wystawy na Krymie powiewały już rosyjskie flagi, a zwrotu zabytków domagały się zarówno krymskie muzea, z których je wypożyczono, jak i Ukraina. Biorąc pod uwagę fakt, że będąca członkiem Unii Europejskiej Holandia uznaje integralność terytorialną Ukrainy i uważa Półwysep Krymski za część terytorium ukraińskiego państwa, znajdującą się pod okupacją Rosji, władze Muzeum Allarda Piersona stanęły przed trudnym dylematem – komu należy zwrócić cenne artefakty? Sprawę dodatkowo komplikował fakt, że ani Konwencja Haska z 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, ani aktualizujący ją protokół z 1999 roku nie rozstrzygały statusu depozytów znajdujących się poza obszarami konfliktu. Władze holenderskiego muzeum nie chciały samodzielnie podejmować decyzji, której wymiar polityczny był absolutnie jasny dla każdego obserwatora.
Zdjęcia ze strony culture.voicecrimea.com.ua, na licencji CC BY 4.0
Kampania sądowa w cieniu kampanii wojennej
Tak rozpoczęła się długa i pełna zwrotów droga sądowa, w której stronami były ukraińskie państwo i krymskie muzea (reprezentujące w nowej rzeczywistości de facto państwo rosyjskie). Natomiast przedmiotem sporu stało się dziedzictwo archeologiczne. Batalia o eksponaty z wystawy „Krym: złoto i tajemnice Morza Czarnego” nabrała dodatkowego znaczenia po 24 lutego 2022 roku, początku brutalnej i krwawej agresji Rosji na tereny Ukrainy. W trakcie trwającej wojny strona rosyjska niejednokrotnie dokonywała celowych zniszczeń i rabunków dziedzictwa historycznego Ukrainy. W tym kontekście wyrok holenderskiego sądu rozstrzygający o zwróceniu Ukrainie cennych artefaktów miał również wymiar moralny.
Zdjęcie ze strony culture.voicecrimea.com.ua, na licencji CC BY 4.0
W dniu 27 listopada 2023 roku Narodowe Muzeum Historii Ukrainy podało informacje o przybyciu do Kijowa eksponatów wypożyczonych z muzeów krymskich. Dzień później w obecności pełniącego obowiązki Ministra Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy Rościsława Karandiejewa, Pierwszej Wiceminister Spraw Zagranicznych Ukrainy Emine Dżaparowej, Wiceminister Sprawiedliwości Ukrainy Iriny Mudrej oraz Ambasador Królestwa Holandii w Ukrainie Jennesa de Mola odbyła się prezentacja niektórych z artefaktów. Muzem Allarda Piersona, któremu holenderski sąd za przechowywanie i opiekę nad eksponatami przyznał kwotę blisko 112 tysięcy euro wypłaconą przez stronę ukraińską, zrzekło się roszczeń finansowych.
Today, we have a very important decision of the Supreme Court of the Netherlands 🇳🇱 regarding the Scythian gold collection. The Ukrainian 🇺🇦 collection. The collection kept in our Crimea, but which cannot be returned to Crimea for an obvious reason – it cannot be given to the… pic.twitter.com/06VVWO4fQa
— Volodymyr Zelenskyy / Володимир Зеленський (@ZelenskyyUa) June 9, 2023
Zwrot zabytków skomentował na platformie X (wcześniej Twitter) prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski. Wspomina, że zabytki nie mogą trafić teraz na Krym z oczywistych powodów. Ale wrócą one na swoje prawowite miejsce, jak tylko flaga Ukrainy zawiśnie nad bezprawnie anektowanym półwyspem.
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła
Autor:
dr Marcin Matera – Katedra Archeologii Klasycznej Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Kierownik ekspedycji archeologicznych w Tanais i Konsułowskoje.
Redakcja: A.B.
Okładka: Scytyjskie złoty zabytek, eksponat z wystawy „Krym: złoto i tajemnice Morza Czarnego”, Zdjęcia ze strony culture.voicecrimea.com.ua, na licencji CC BY 4.0, ed. K.K.