Trzy bursztynowe paciorki

Bałtycki bursztyn (eoceński sukcynit) był materiałem bardzo cenionym w starożytności i już w górnym paleolicie jego niewielkie ilości docierały do południowej Polski, a nawet na Słowację. Jednak dopiero w III tysiącleciu p.n.e. wraz z rozprzestrzenieniem się w zachodniej i środkowej Europie pucharów dzwonowatych większe ilości bałtyckiego bursztynu trafiały za Zachód, a sporadycznie nawet do krajów śródziemnomorskich, gdzie już wcześniej eksploatowane były złoża mezozoicznych bursztynów, m.in. na Półwyspie Iberyjskim. Wreszcie w epoce żelaza, a zwłaszcza po utworzeniu na przełomie er efektywnego szlaku bursztynowego, wielkie ilości bałtyckiego bursztynu zaczęły być importowane do wszystkich prowincji Cesarstwa Rzymskiego, a nawet na Bliski Wschód. Dwie niedawne publikacje pokazują jednak, że sukcynit znacznie wcześniej trafiał na stanowiska archeologiczne położone zaskakująco daleko od wybrzeży Bałtyku.

Bursztynowy paciorek z Cova del Frare. Fotografia: C. B. González.

Pierwszym z tych stanowisk jest Cova del Frare, jaskinia w Katalonii używana w połowie IV tysiąclecia p.n.e. jako miejsce pochówku. Wśród przemieszanych kości ludzkich i zwierzęcych znaleziony został tam niewielki paciorek, którego widmo uzyskane dzięki spektroskopii fourierowskiej w podczerwieni (FTIR) bardzo dobrze pokrywa się z widmem charakterystycznym dla bałtyckiego sukcynitu, z poprawką na niewielkie różnice wynikające z wietrzenia, jest natomiast zupełnie odmienne od widma bursztynów iberyjskich. Warstwa, z której pochodził paciorek, została wydatowana radiowęglowo na 3634-3363 p.n.e., zatem jest tysiąc lat wcześniejsza niż inne paciorki z bałtyckiego surowca znalezione na stanowiskach archeologicznych w Hiszpanii i Portugalii, uznawane za efekt pojawienia się ponadregionalnych sieci handlowych w czasach ekspansji fenomenu pucharów dzwonowatych. Znalezisko z Cova del Frare sugeruje, że wymiana handlowa między bardzo odległymi częściami Europy, choć w bardziej ograniczonym zakresie, mogła istnieć już znacznie wcześniej.

Dwa bursztynowe paciorki z Aszur. Fotografia: J. Lipták.

Drugie stanowisko to Aszur, stolica państwa asyryjskiego. W fundamentach ziguratu datowanych na ok. 1800-1750 p.n.e. ponad sto lat temu znaleziony został depozyt zawierający między innymi dwa bursztynowe paciorki. Dopiero niedawno zostały one przebadane (również za pomocą spektroskopii fourierowskiej) i również w tym przypadku okazało się, że surowiec pochodził z wybrzeży Bałtyku, choć kształt paciorków świadczy o tym, że zostały one wyprodukowane już na terenie Bliskiego Wschodu. Depozyt z Aszur został złożony prawdopodobnie na polecenie króla Szamszi-Addu (1814-1782 p.n.e.), w którego czasach Asyria miała rozległe kontakty handlowe w Anatolii i być może za pośrednictwem anatolijskich kupców mogła uzyskać dostęp do egzotycznego surowca z dalekiej północy, w tym czasie za sprawą kultury unietyckiej już dość szeroko rozpowszechnionego na terenie Europy.

Identyfikacja surowca paciorków z Cova del Frare i z Aszur jako bałtyckiego sukcynitu pokazuje, że skala i zasięg wymiany handlowej na terenie Europy już w neolicie i we wczesnej epoce brązu mogły być znacznie większe, niż do tej pory sądziliśmy.

Rozpowszechniaj

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *