Szklane paciorki z Wenecji na Alasce w okresie prekolumbijskim

Dotychczas uznawano, że handel Inuitów z Europejczykami rozpoczął się w 1741 roku, kiedy to Vitus Bering nawiązał pierwszą historycznie udokumentowaną wymianę z rdzennymi mieszkańcami Alaski. Przez kolejne sto lat w arktycznej Alasce rosyjscy kupcy zaopatrywali Inuitów  w dobra ze Starego Świata. Do najczęściej przywożonych przez Europejczyków towarów należały tytoń, wyroby metalowe oraz szklane. Aktywność rosyjskich osadników – także w zakresie handlu – wzdłuż wybrzeża półwyspu była ciągła, ale mało intensywna. W związku z powyższym badacze uznają, że znaczna część produktów ze Starego Świata trafiała na Alaskę w wyniku handlu z rdzennymi ludami wschodniej Syberii przez Cieśninę Beringa. Poza europejskimi wyrobami szklanymi do Ameryki trafiały także towary z Chin. Najnowsze badania naukowców z University of Alaska wskazują jednak, że datowanie części szklanych paciorków z osad Inuitów jest wcześniejsze niż przedmiotów dostarczanych przez rosyjskich kupców i osadników.

Archeologia Alaski i szklane paciorki

Przebadano szklane paciorki z trzech stanowisk w arktycznej części Alaski: Punyik Point, położonego nad jeziorem Etivlik, Kinyiksugvik – w dolinie rzeki Nigu oraz Kaiyak – nad jeziorem Kaiyak. Puynik Point badał od lat sześćdziesiątych XX wieku William Irving, który określił czas użytkowania tego stanowiska od drugiego tysiąclecia p.n.e. aż po okres historyczny. W pierwszej fazie miejsce to zasiedlała społeczność określana przez archeologów jako kultura Denbigh. Irving wydzielił fazę historyczną na podstawie europejskich szklanych paciorków i miedzianych bransolet, które tu odkryto. W ciągu dwóch sezonów wykopaliskowych w 2004 oraz 2005 Michael Kunz oraz Robin Mills prowadzili kolejne badania na tym stanowisku, między innymi w celu uściślenia i potwierdzenia jego chronologii. W trakcie prac natrafiono na kolejne miedziane bransolety, jak również na żelazne zawieszki. Najnowsze znaleziska wydatowano metodą C14 przy zastosowaniu akceleratorowego spektrometru masowego (AMS). W 2007 przeprowadzono pierwsze badania na stanowisku Kinyiksugvik, w trakcie których natrafino na fragment szklanego paciorka z Europy, a daty C14 potwierdziły zarówno prekolumbijskie, jak i historyczne użytkowanie tej osady. Na stanowisku nad jeziorem Kaiyak w trakcie prac w 1996 roku w pozostałościach domostw natrafiono na kolejne szklane paciorki pochodzące ze Starego Świata. Znaleziska te nie zostały wydatowane metodą radiowęglową. Chronologię określono jedynie na podstawie typologii samych zabytków. Na tej podstawie wyznaczono jedną fazę użytkowania stanowiska Kaiyak – między 1578 a 1760 rokiem.

W okresie rosyjskiego osadnictwa na terenie arktycznej Alaski funkcjonowały dwa ważne ośrodki handlowe: Sisualik, przy ujściu rzeki Noatak, oraz Nigliq, przy ujściu rzeki Colville. W tym rejonie na niektórych osadach datowanych na okres prekolumbijski znaleziono zabytki ze Starego Świata, ale zdecydowana większość z nich to wyroby z metalu. Fakt ten wskazuje na wymianę handlową europejskimi towarami między Inuitami z Alaski a rdzennymi ludami wschodniej Syberii.

Specjalistyczne badania wyjaśniają część tajemnicy

Szklane paciorki poddano dwóm specjalistycznym badaniom. Neutronowa analiza aktywacji (NAA) pozwoliła na określenie składu chemicznego oraz pochodzenia wyrobów, natomiast dzięki zastosowaniu AMS można było otrzymać datowanie radiowęglowe zabytków. Wyniki tych badań wskazują, że paciorki wykonano ze szkła sodowego, charakterystycznego między innymi dla XV-wiecznych wyrobów weneckich! Dowiedzono, że paciorki te wykonano metodą a speo. Ponadto analiza typologiczna szklanych wyrobów potwierdziła pochodzenie ustalone z zastosowaniem NAA.

Skład chemiczny miedzianych bransolet i sposób ich wykonania – metodą kucia na zimno – wskazują na wyrób lokalny. Natomiast przedmioty żelazne powstały w północno-wschodniej Azji. Tego typu zabytki znajdowane są na terenie Alaski na innych stanowiskach, datowanych od X wieku n.e.

Na podstawie wyników datowania C14 badacze określili, że szklane paciorki pojawiły się  na omawianych stanowiskach między 1443 a 1488 rokiem n.e. Weneckie wyroby najprawdopodobniej trafiły na tereny Dalekiego Wschodu przez Jedwabny Szlak, następnie w wyniku wymiany handlowej na teren wschodniej Syberii i stamtąd w okolice Cieśniny Beringa, skąd ostatecznie dostarczono je na ziemie dzisiejszej Alaski.

Wyniki omawianych badań to ważny głos w dyskusji na temat intensywności i chronologii wymiany handlowej prowadzonej przez Cieśninę Beringa. Pierwsze opracowania na temat prekolumbijskiego handelu między Alaską a wschodnią Syberią pochodzą z lat dziewięćdziesiątych XX wieku i dotyczą przede wszystkim metalowych zabytków. Natomiast weneckie szklane paciorki wskazują na istnienie tego szlaku wymiany towarów przed odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.

Kontrowersje wokół datowania paciorków

Pół roku po publikacji artykułu przedstawiającego wyniki opisanej wyżej analizy ukazał się krytyczny tekst naukowy, podważający tak wczesne datowanie szklanych wyrobów. Elliot Blair kwestionuje zarówno typologiczne określenie paciorków, jak i interpretację datowania C14. Wskazuje, że technika a speo rozpowszechniła się w Wenecji około 1470 roku i związana była z powstaniem weneckiej gildii Pasternostri. Pomimo tego dane historyczne i archeologiczne z regionu Laguny Weneckiej wskazują na to, że od XV do pierwszej połowy XVI wieku znaczną większość paciorków wykonywano metodą szlifowania krawędzi. Natomiast a speo stała się dominującą metodą po mniej więcej1560 roku. Blair nie podważył jednak weneckiego pochodzenia szklanych paciorków. W związku z przedstawionymi danymi historycznymi powinna także zmienić się interpretacja dat uzyskanych metodą C14 przez autorów oryginalnej analizy, której wyniki mogą wskazywać na zarówno XV-, jak i XVII-wieczne datowanie paciorków. Elliot Blair przekonuje , że w takim przypadku najwcześniejsze daty ze stanowiska Punyik Point wiązałyby się z problemem starego drewna, które to sztucznie postarzyłoby wyniki datowania C14. Zresztą autorzy oryginalnej analizy paciorków także zwrócili uwagę na ten fakt.

Abstrahując od dyskusji dotyczącej dokładnego datowania szklanych wyrobów, obecnie pewne jest to, że na obszarze subarktycznej Alaski pojawiały się weneckie wytwory jeszcze zanim dotarli tam rosyjscy osadnicy w XVIII wieku. Jeśli napływ tych przedmiotów należałoby łączyć z późniejszym datowaniem – jak postuluje Elliot Blair – można by je powiązać z innymi znaleziskami weneckich paciorków (z obszaru Wielkich Jezior czy Ontario), których chronologię określono na XVI wiek, . Należy jednak pamiętać, że te dwa rejony leżą znacznie bliżej pierwszych francuskich i brytyjskich kolonii niż obszar subarktycznej Alaski. Nawet jeśli szklane paciorki z obszaru Alaski nie pochodzą sprzed odkrycia Ameryki przez Kolumba, ich obecność na tym terenie nadal potwierdza intensywny i dalekosiężny handel między rdzennymi społecznościami Ameryki Północnej a ludami wschodniej Syberii przez Cieśninę Beringa.

Post powstał na podstawie artykułu:

Kunz Michael L., Mills Robin O. A Precolumbian Presence of Venetian Glass Trade Beads in Arctic Alaska, „American Antiquity” vol. 86.2 (2021), s. 395-412

Blair, Elliot H. Reconsidering the Precolumbian Presence of Venetian Glass Beads in Alaska, „American Antiquity” vol. 86.3 (2021), s. 638-642

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, z częścią zdjęć, z podaniem źródła

Autor: Adam Budziszewski

Więcej postów tego autora

Redakcja: J.M.C.

Korekta: A.J.