Infomacje ze świata archeologii
Archeologia jest nauką badającą pozostałości działalności ludzkiej. Niekiedy przyjmuje to bardzo dosłowną postać, a zwłaszcza w przypadku gdy przedmiotem badań stają się ludzkie szczątki. O tym czy kości kłamią i jaką specyfiką charakteryzują się badania nad ludzkimi szczątkami na północnym wybrzeżu Peru porozmawiamy w dzisiejszym wywiadzie z bioarcheologiem, dr. hab. Wiesławem Więckowskim z Wydziału Archeologii UW.
Uwaga: Tekst zawiera zdjęcia szczątków ludzkich
Jaskinie są obiektem ludzkiej fascynacji od zarania dziejów. Te tajemnicze, zamknięte przestrzenie w przeszłości pełniły różne funkcje – od tymczasowych schronisk czy pracowni krzemieniarskich po miejsca pochówków oraz miejsca kultu. Historia ludzka jest tam zapisana w długich sekwencjach stratygraficznych, w których każda warstwa jest fragmentem jakiejś opowieści. Staramy się odczytać te opowieści i zrekonstruować życie dawnych ludzi. Zazwyczaj służą nam do tego zabytki: przedmioty pozostawione czy zagubione przez dawnych mieszkańców jaskiń lub osoby je odwiedzające. Czasem nasza rekonstrukcja nie jest jasna – przedmiotów jest mało lub są zbyt dobrze skryte. Każda aktywność ludzka zostawia jednak po sobie coś więcej niż artefakty. Zostawia ślady chemiczne. Musimy tylko nauczyć się je właściwie odczytywać.
Czytaj dalej „Niewidzialne ślady obecności. Historie z polskich jaskiń”
Od setek lat trwa spór o rolę przemocy w rozwoju ludzkiej cywilizacji. Niektórzy autorzy, inspirowani przez mit szlachetnego dzikusa albo pisma Jeana-Jacquesa Rousseau, uważają, że ludzie pierwotni byli z natury dobrzy i dopiero rozwój kultury doprowadził do konfliktów, których kulminację stanowiła II wojna światowa. Inni z kolei, idąc za poglądami Thomasa Hobbesa, uznają człowieka za istotę z gruntu złą, której skłonność do agresji jedynie instytucje państwa trzymają w ryzach. Ten spór o naturę człowieka ma wiele odsłon i jest w dużym stopniu sporem filozoficznym, wykorzystującym niekiedy obserwacje etnograficzne albo socjologiczne, w mniejszym stopniu dane historyczne, zwłaszcza z ostatnich kilkuset lat, a wyniki badań archeologicznych bardzo wybiórczo albo wcale.
Ostatnie kilkanaście lat to czas intensywnego i imponującego rozwoju archeologii jako dyscypliny nauki. Rozwój ten został osiągnięty przez pogłębienie się współpracy ze specjalistami z innych dziedzin, czerpanie z ich osiągnięć i szerokiego wachlarza metod. Jesteśmy w stanie uzyskać coraz więcej informacji z coraz mniejszych próbek. Pojawiają się jednak głosy studzące entuzjazm archeologów i nawołujące do ostrożności. W takim tonie wypowiedział się niedawno D. Killick, który w artykule opublikowanym na łamach „Journal of Archaeological Science” wypunktował wyzwania i zagrożenia współczesnej archeologii, z jakimi musi się ona zmierzyć w związku z bardzo szybkim rozwojem archeometrii (określanej także mianem archaeological science) – w znaczeniu odrębnej dziedziny badań archeologicznych, polegającej na łączeniu klasycznych metod warsztatu archeologa z analizami specjalistycznymi z zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych.
Czytaj dalej „Wyzwania i zagrożenia współczesnej archeologii”
W piątkowy poranek 8 września 2023 roku wystartował statek kosmiczny V.S.S. Unity firmy Virgin Galactic. Jego celem — suborbita. Na jego pokładzie — dwóch niezwykłych pasażerów — kości wymarłych przedstawicieli homininów, Homo naledi oraz Australopithecusa sediby. Odkrywca homininów pękał z dumy, publikując informacje o swoim projekcie w mediach społecznościowych, ale zamiast oklasków spłynęła na niego fala krytyki. W środowisku naukowym zawrzało.
Reguły zakonne wpływały na to, co oficjalnie mogli spożywać mnisi w klasztorach. Kultura potrafi kształtować i wpływać na wiele sfer życia – także na dietę. Również współcześnie wielu ludzi rezygnuje z niektórych potraw, między innymi ze względów religijnych lub ideologicznych. Zapisy reguł bywają jednak często teorią, a praktyka kulinarna okazuje się zupełnie inna. Badacze z Neapolu przyjrzeli się szeregowi źródeł bioarcheologicznych pochodzących z wykopalisk na terenie benedyktyńskiego klasztoru San Vincenzo al Volturno, położonego w południowych Włoszech, aby zweryfikować, co klasztorne śmieci powiedzą o przestrzeganiu reguł zakonnych.
Czytaj dalej „Reguły zakonne a archeologiczna rzeczywistość: kwestia diety”
Nie zdajemy sobie sprawy, jak nawet najmniejsze interakcje mogą mieć ogromny wpływ na nasze życie. Teoria chaosu nazywa to efektem motyla (angielski butterfly effect), w którym nawet minimalne działanie może mieć ogromne skutki. W oryginalnej anegdocie ruch skrzydeł motyla może doprowadzić do burzy piaskowej. Chociaż teoria została sformułowana w 1969 przez Edwarda Nortona Lorenza, by wyjaśnić zjawiska meteorologiczne, dziś jest używana również w innych kontekstach.
Podobny efekt mógł wywołać, około 5–8 milionów lat temu, kontakt ostatniego wspólnego przodka (angielski last common ancestor) człowieka i szympansa z kleszczem, któremu możemy dziś zawdzięczać brak owłosienia na naszym ciele.
Czytaj dalej „Nie tak bardzo owłosiona historia ludzkości z kleszczami w tle”
Pod koniec roku 2022 w polskich mediach społecznościowych na nowo odżyła informacja o fascynującym odkryciu, dokonanym w 2020 roku w Herkulaneum. Badacze z Uniwersytetu Fryderyka II w Neapolu stwierdzili, że odkryli przypadek ofiary erupcji Wezuwiusza, której mózg, pod wpływem temperatury, przemienił się w szkło. Tkanki miękkie ofiary miały wyparować, a mózg ulec „witryfikacji„. Aby taka przemiana nastąpiła, konieczna jest temperatura dochodząca do 1400°C, co według badaczy zostało osiągnięte pod wpływem spływu piroklastycznego, czyli chmury gazów i płynów uwolnionej w wyniku erupcji wulkanu. Następnie, po przejściu chmury, miało dojść do błyskawicznej zmiany warunków i nagłego oraz drastycznego spadku temperatury. Dzięki tym wyjątkowym warunkom i gwałtownemu ochłodzeniu mózg miał zmienić się w szkło.
Uwaga: Tekst zawiera zdjęcia szczątków ludzkich
Czytaj dalej „Z prochu powstałeś w szkło się obrócisz? Przypadek mózgu z Herkulaneum”
Dr Helen Fewlass zajmuje się badaniami materiałów archeologicznych w Ancient Genomics Lab w Instytucie Francisa Cricka w Londynie. Jest stypendystką Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej i w ramach swoich studiów post-doktoranckich bada białka obecne w kopalnych kościach i skamielinach aby oznaczyć ich wiek i prześledzić proces ewolucji człowieka. Obecnie współpracuje z badaczami z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego w ramach wielu projektów, które wymagają oznaczenia chronologii metodą datowania radiowęglowego i interpretacji wyników. Archeowieści przeprowadziły z Helen krótki wywiad na temat jej pracy i powiązań dziedziny jej zainteresowań z badaniami archeologicznymi.
Czytaj dalej „Archeologia niewidzialnego: jak białka i izotopy węgla odtwarzają historię ludzkości”
Skąd wiemy co jedli ludzie w przeszłości? Jak długo kobiety karmiły kiedyś piersią? Czy nietolerancje pokarmowe to nowy „wynalazek”? O tych i innych aspektach diety w pradziejach rozmawiam z dr Rafałem Fetnerem z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Czytaj dalej „O tym, że jesteśmy tym co jemy. O badaniach nad dietą w pradziejach”