GIS w badaniach sieci nawadniania w oazie Serachs w Turkmenistanie

Serachs to mała oaza położona w Turkmenistanie, przy granicy z Iranem i Afganistanem, gdzie od ponad dwudziestu lat prowadzą badania polscy archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego. W badaniach sieci nawadniania w oazie Serachs z powodzeniem stosuje się Systemy Informacji Geograficznej.

Historia osadnictwa w rejonie oazy Serachs

Oaza Serachs nawadniana jest rzeką Tedżen (Hari Rod), która płynie ze szczytów Hindukuszu w Afganistanie. Zamieszkiwano ją od IV tysiąclecia p.n.e., choć na nieznacznym obszarze. Do pierwszej dużej eksplozji osadnictwa doszło dopiero w drugiej połowie II tysiąclecia – w tzw. epoce żelaza. Przyrost stanowisk z tamtego czasu w oazie Serachs z dużym prawdopodobieństwem nie jest przypadkowy. W Azji Środkowej doszło wówczas do istotnych przemian, zwieńczonych wcieleniem tego terenu w granice Imperium Achemenidów (549–330 p.n.e.). Największy rozkwit osadnictwa w oazie Serachs przypada na okresy: partyjski i sasanidzki (III wiek p.n.e.–VII wiek n.e.).

Archeolodzy podejrzewają się, że rozwój osadnictwa na tym terenie, w epoce żelaza, mógł wiązać się z powstaniem sieci nawadniania. Budowa kanałów irygacyjnych w gorącym klimacie była ważnym osiągnięciem lokalnych społeczności, ponieważ lepsze nawodnienie zapewniało wyjątkowo duże plony, a to stymulowało rozwój pierwszych państwowości na tamtym terenie.

Badania sieci nawadniania w oazie Serachs

System Informacji Geograficznej (zwany skrótowo GIS – od angielskiego Geographic Information System) to narzędzie, dzięki któremu archeolog może prowadzić badania nawet w czasie pandemii. GIS umożliwia poniekąd wniknięcie w archeologiczny krajobraz. Niemniej jednak rekonstrukcja sieci starożytnych kanałów to trudne zadanie.

Do badania sieci nawadniania w oazie Serachs wykorzystuje się różnorodne analizy zaczerpnięte z GIS, jak np. analiza zobrazowań satelitarnych oraz cyfrowych modeli terenu, czy wizualizacje 3D. Dzięki ich zastosowaniu można na własne oczy zobaczyć ślady dawnych kanałów w pobliżu stanowisk i prześledzić ich przebieg. Umożliwiają one także znajdowanie kolejnych stanowisk.

Analiza zdjęć satelitarnych

Szczególnie obiecujące wyniki daje analiza zdjęć satelitarnych CORONA. Zdjęcia takie były robione dla obszaru Turkmenistanu od początku lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, co daje niepowtarzalną okazję, by badać tereny niezamieszkałe i odkryć na nich nowe stanowiska albo ślady kanałów. Niekiedy można trafić na zupełnie nieoczekiwane elementy krajobrazu, który dzisiaj już nie istnieje.

Plany na przyszłość

Wprawdzie udało się już zrekonstruować sieć nawadniania w oazie Serachs i namierzyć blisko 150 stanowisk z różnych okresów, ale badaniom jeszcze daleko do zakończenia. Wkrótce rozpocznie się nowy projekt poświęcony osadnictwu epoki żelaza. Badania będą koncentrować się na osadnictwie wiejskim. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych metod prospekcji spodziewamy się odkryć wiele nowych stanowisk z epoki żelaza. Mamy nadzieję, że pozwoli to ustalić, w jakich warunkach żyli mieszkańcy oazy Serachs.

 

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, bez zdjęć, z podaniem źródła 

Niektóre publikacje wyników badań pojawiły się w artykułach prof. Barbary Kaim, m.in.  The Parthian Settlements in the Serakhs Oasis, czy artykule prof. Kaim oraz Marcina Wagnera, pt. Monuments of Serakhs Oasis. Ponad to o badaniach osadnictwa w Turkmenistanie można przeczytać w publikacji prof. Kaim oraz dr Nazara Buławki The Iron Age in Serakhs Oasis (Turkmenistan). The Preliminary Results of the Application of Geographic Information System in the Study of the Settlement Pattern of the Earliest Confirmed Occupation of the Oasis, jak i w artykule dr Buławki Settlement Patterns of the Yaz Culture in the Deltas of the Tedzhen River in Turkmenistan.

O archeologii w oazie Serachs można przeczytać także na stronie projektu.

Autor: Nazarij Buławka

O Autorze:

Nazarij Buławka jest doktorem archeologii specjalizującym się w badaniu osadnictwa epoki żelaza w Azji Środkowej (od drugiej połowy II tysiąclecia do IV wieku przed naszą erą). W swoich badaniach szeroko wykorzystuje techniki systemów informacji geograficznej, w tym analizę zdjęć satelitarnych, do badania stanowisk archeologicznych i krajobrazu starożytnego.

Redakcja: M.M.

Korekta językowa: A.J.