W dniu 17 października w Luwrze odbędzie się premierowy pokaz interdyscyplinarnego projektu naukowego „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w chrześcijańskiej Nubii” dotyczącego strojów zrekonstruowanych na podstawie malowideł z Faras z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie i Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie. Zainicjowana zostanie także sesja popularyzacyjna na Uniwersytecie Sorbońskim.
W dniu 15 października odbędzie się sesja poświęcona studiom i badaniom nubiologicznym na Uniwersytecie Warszawskim, Wydarzenie to trwać będzie od 15:30 do 17:00 w Centre de civilisation polonaise, instytucji naukowej istniejąca przy Uniwersytecie Paris IV-Sorbonne.
Adres: Campus Malesherbes 108, Boulevard Malesherbes, 75017 Paryż
Co więcej, premierowy pokaz projektu „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w chrześcijańskiej Nubii” odbędzie się w dniu 17 października o 12:30 w Luwrze w Auditorium Michel Laclotte 1 (wstęp wolny po dokonaniu rezerwacji tutaj), w ramach prowadzonego przez Muzeum Luwru cyklicznego programu „Midis de l’archéologie!”
Polacy w Egipcie i Sudanie: Od Profesora Michałowskiego do dziś
W latach sześćdziesiątych XX wieku rząd Egiptu podjął decyzję o budowie Wielkiej Tamy w Asuanie. Aby przebadać tereny zagrożone zalaniem wodami Nilu, w organizowanej pod egidą UNESCO akcji ratowania zabytków wzięli udział uczeni z dwudziestu sześciu krajów.
Domena publiczna
Polski zespół pod kierownictwem profesora Kazimierza Michałowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego wybrał jako miejsce badań miasto Faras, jedną ze stolic średniowiecznego królestwa Makurii, które istniało na terenach południowego Egiptu i północnego Sudanu pomiędzy VI a XIV wiekiem. Dokonane wówczas odkrycie katedry wraz z zespołem unikatowych malowideł dało początek studiom, które są polską domeną do dziś. Galeria Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie mieści unikatową w skali światowej ekspozycję sztuki średniowiecznej Nubii.
© H. Weinberg. na licencji CC BY-SA 3.0 PL
Szczególnie teraz, podczas tragicznej wojny domowej w Sudanie, nasze działania mają szansę przypomnienia światu, że nie tylko wspaniali mieszkańcy tego kraju, ale też jego bogate dziedzictwo są dziś szczególnie zagrożone. Mamy nadzieję, że społeczność międzynarodowa wesprze działania pokojowe w Sudanie.
#keepeyesonsudan
Korzystając z możliwości środowiska nubiologów na Uniwersytecie Warszawskim dr Karel Innemée realizuje projekt zatytułowany „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w średniowiecznej Nubii”. Ponieważ ze względu na bardzo małą liczbę źródeł pisanych badanie średniowiecznej Nubii jest niezwykle trudne, badacz — chcąc dowiedzieć się czegoś więcej o średniowiecznym królestwie Makurii — sięgnął do źródeł ikonograficznych. Podstawowym bowiem źródłem wiedzy dla badaczy Nubii są dane archeologiczne i ikonograficzne.
W części archeologiczno-historycznej projektu dr Innemée wraz z dr Magdaleną Woźniak-Eusèbe i dr hab. Dobrochną Zielińską badali, w jaki sposób chrześcijaństwo, nowa wiara, która przyszła do Nubii z Konstantynopola w VI wieku, wpłynęła na formę oficjalnych strojów władców oraz przywódców religijnych. Podobnie jak dziś szaty i dekoracyjne elementy stroju należały do niewerbalnego systemu komunikacji, w którym każdy element ma swoje znaczenie. Monumentalne wizerunki przedstawicieli dworu i kleru były ważnym elementem wystroju nubijskich kościołów, mając oddziaływać na wiernych i ukazywać im związki pomiędzy królestwem a Kościołem oraz boskie źródło władzy. Badania strojów pokazały, jak bogatym źródłem wiedzy mogą być malowidła ścienne.
Aby uzmysłowić sobie materialny aspekt strojów, zrozumieć ich konstrukcję, objętość i ciężar, ważnym elementem projektu było odtworzenie pięciu kompletnych sylwetek ukazanych na malowidłach zdobiących niegdyś ściany katedry w Faras. Wybrano po dwa przykłady stroju królewskiego i dwóch matek królewskich (pozycja na dworze, będąca gwarantem dziedziczenia władzy, charakterystyczna dla kultury nubijskiej) oraz strój biskupa. Stroje dworskie obrazują zmieniającą się w czasie kombinację widocznych inspiracji bizantyjskich, które przyszły do królestwa wraz z chrystianizacją, z elementami rodzimej kultury i nowej mody płynącej z muzułmańskiego wschodu. Strój kościelny, niezmienny przez wieki funkcjonowania chrześcijaństwa na tych terenach, wskazuje na silne związki Nubii z Kościołem konstantynopolitańskim.
Pracę badaczy archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego wsparli projektanci z Uniwersytetu SWPS, rozszerzając analizę materiału archeologicznego o praktyczną wiedzę, opartą na znajomość ergonomii ruchu, konstrukcji strojów, tkanin oraz metod ich barwienia i zdobienia. Pierwszym zadaniem w tej badawczo-projektowej części procesu było odtworzenie historycznych barw szat królewskich i kapłańskich. Posłużyły do tego badania archeologiczne dr Magdaleny Woźniak z UW oraz unikalna ekspertyza dr hab. Katarzyny Schmidt-Przewoźnej z Uniwersytetu SWPS z zakresu barwienia naturalnego. By osiągnąć prawdopodobne efekty, nie wystarczyła znajomość barwników, konieczna była również wiedza o tkaninach, które mogły być używane w średniowiecznej Nubii.
Z zaproponowanej przez dr hab. Schmidt-Przewoźną palety barw projektantki Dorothée Roqueplo i Agnieszka Jacobson-Cielecka wybrały te najbardziej zbliżone do oryginalnej kolorystyki, posiłkując się zbiorami Textile Research Centre w Lejdzie (NL) oraz malowidłami z Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie. Najbardziej wymagającym zadaniem było przełożenie dwuwymiarowych, nie zawsze czytelnych malowideł na trójwymiarowe formy i zrozumienie układu warstw, które składały się na strój, także tych, które nie są widoczne na malowidłach, lecz znane jedynie z tradycji lub innych źródeł, w tym na podstawie naszej wiedzy o chrześcijańskim obrządku. Tu ścisła współpraca oraz wymiana wiedzy i doświadczenia pomiędzy specjalistami z różnych dziedzin była niezbędna i kluczowa.
Na barwione zgodnie z paletą kolorów tkaniny zostały naniesione drukowane przez szablony wzory, ręczne hafty oraz aplikacje. Stuły biskupie i mappy (chusteczki będące synonimem wysokiego statusu społecznego, zaczerpnięte z kultury bizantyjskiej) zostały ręcznie ozdobione haftami przez Alicję Kozłowską i Anastasię Bernatowicz, absolwentki School of Form Uniwersytetu SWPS, oraz Lenę Nowak. Całym zespołem pracującym nad konstrukcją strojów i dekoracją tkanin kierowała Dorothée Roqueplo, a akcesoria noszone przez postacie, oryginalnie wykonane ze złota, zostały odtworzone z mosiądzu, z użyciem naturalnych i syntetycznych kamieni jubilerskich. Pracy tej podjęli się Bartosz Wiking Głowacki i Kuba Łagunionok.
Zrekonstruowane stroje zostały zaprezentowane na modelach, by w pełni unaocznić ich fizyczną formę oraz oddziaływanie na oglądających. Sudańczycy, przedstawiciele wspólnoty z Holandii i Niemiec, wcielający się w rolę dostojników zostali sfotografowani w kościele pastora van Ars w Hadze. Autorką koncepcji artystycznej i stylizacji zdjęć jest Paulina Matusiak, a zdjęcia zostały zrealizowane przez Eddiego Wentinga.
Projekty „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w chrześcijańskiej Nubii” oraz „Dress to impress” są unikalnym przykładem transdyscyplinarnej akademickiej współpracy, która nie tylko przysparza nowej wiedzy i ją popularyzuje, ale również pokazuje, że artefakty i zjawiska przeszłości mogą mieć swoje współczesne oblicze.
Badania te są częścią projektu nr 2021/43/P/HS3/00764 współfinansowanego przez Narodowe Centrum Nauki i program badań i innowacji Unii Europejskiej Horyzont 2020 w ramach umowy grantowej nr 945339 Marii Skłodowskiej-Curie.
Projekt został zrealizowany we współpracy z SWPS Innowacje i przy finansowym wsparciu Instytutu Projektowania Uniwersytetu SWPS.
KONTAKT:
Dobrochna Zielińska d.zielinska@uw.edu.pl
Agnieszka Jacobson-Cielecka ajacobson@sof.edu.pl
OSOBY UCZESTNICZĄCE W PROJEKCIE:
dr Karel Innemée (kierownik projektu, Wydział Archeologii UW)
dr Agnieszka Jacobson-Cielecka (kuratorka projektu, Instytut Projektowania USWPS)
dr hab. Grzegorz Ochała (epigrafik, Wydział Archeologii UW)
Paulina Matusiak ( projektantka, Wydział Projektowania USWPS)
Dorothée Roqueplo (kostiumografka, Wydział Projektowania USWPS)
dr hab. Katarzyna Schmidt-Przewoźna (badaczka, ekspertka barwienia naturalnego, Wydział Projektowania USWPS, Instytut Włókien Naturalnych)
dr Magdalena Woźniak-Eusèbe (archeolożka, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW)
dr hab. Dobrochna Zielińska (archeolożka, Wydział Archeologii UW)
ZDJĘCIA: Paulina Matusiak & Eddy Wenting
GRAFIKA: Paulina Matusiak
ORGANIZATORZY: Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytet Warszawski, SWPS Innowacje, Uniwersytet SWPS
PARTNERZY: Musée du Louvre; Université Paris-Sorbonne, Centre de civilisation polonaise; Instytut Polski w Paryżu;
PATRONAT: Stałe Przedstawicielstwo RP przy UNESCO
Okładka: Fresk biskupa z Faras, ©Paulina Matusiak & Eddy Wenting, ed. K.K.