W lipcu ubiegłego roku ekspedycja podwodna Uniwersytetu Warszawskiego, kierowana przez dra hab. prof. ucz. Bartosza Kontnego, ponownie odwiedziła województwo zachodniopomorskie. Był to już siódmy sezon badań w jeziorze Lubanowo. Stanowisko zostało odkryte przypadkowo podczas poszukiwania militariów z czasów II wojny światowej, wrzucanych po jej zakończeniu do zbiornika. Natrafiono przy okazji na obiekty znacznie starsze, między innymi z okresu wpływów rzymskich. Odkrycie zgłosił Dawid Rembecki, dziś doktorant i archeolog prowadzący badania w tym regionie.
© T. Budziszewski, opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Miejsce kultu przez pryzmat siedmiu sezonów badań w jeziorze Lubanowo
Jezioro Lubanowo w okresie wpływów rzymskich oraz we wczesnym średniowieczu miało znaczenie kultowe. Do akwenu wrzucano broń i narzędzia, niekiedy uprzednio celowo zniszczone przez gięcie oraz poddanie działaniu ognia. Większość podobnych stanowisk archeologicznych pochodzi ze Skandynawii. Jednak tamtejsze miejsca ofiarne są współcześnie torfowiskami, powstałymi z jezior w wyniku naturalnych procesów takich jak eutrofizacja. Tymczasem jezioro Lubanowo to nie tylko jedno z niewielu znanych „wodnych” stanowisk ofiarnych położonych na południe od Bałtyku, ale także pierwsze rozpoznane przez badaczy stanowisko wciąż pozostające w stanie zbliżonym do pradziejowego. Aby je bliżej poznać i odtworzyć przebieg zmian zachodzących na przestrzeni dziejów w lubanowskim zbiorniku, należy jednak przeprowadzić badania geologiczne i paleośrodowiskowe.
Więcej informacji na temat poruszony w dzisiejszym wpisie można znaleźć w artykule ,,Miejsce ofiarne w Lubanowie na tle podobnych stanowisk z europejskiego Barbaricum” oraz na stronie Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
© T. Budziszewski, opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Oprócz zabytków wspomnianych powyżej w jeziorze natrafiono jeszcze na liczne inne znaleziska, między innymi fragmenty rzędu końskiego, żelazną ramę sakwy czy klucze, a także szczątki kostne zwierząt. Szczególną uwagę zwraca łódź jednopienna odkryta w 2020 roku (zachęcamy do lektury artykułu na portalu Archeowieści.pl). Jej pawęż ukazała się oczom archeologów podczas kolejnego (2021) sezonu badań w jeziorze Lubanowo. Ciekawym odkryciem z roku 2021 było także sześć depozytów monet niemieckich o nominale jednego feniga z lat 1923–1940. Ponadto do licznego zbioru zabytków z Lubanowa dołączyły wówczas kolejne starsze obiekty: tok włóczni, średniowieczne i nowożytne metalowe przedmioty gospodarskie (noże, sierp, podkowa, nożyce i gwóźdź) oraz ceramika średniowieczna i nowożytna.
© T. Budziszewski, opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Kolejny sezon badań w jeziorze Lubanowo – nowa metoda poszukiwań podwodnych
W tym sezonie dno jeziora badano metodą wahadłową. Zabytków poszukiwano wzdłuż dwóch magistral rozłożonych na głębokości dwóch i czterech metrów. Pomiędzy rozpięta była lina poręczowa, po której przemieszczali się płetwonurkowie. Jej zakończenia przesuwano na magistralach co metr, naprzemiennie, po pokonaniu jednego odcinka. Zabytki odkryte na dnie oznaczano bojkami, precyzyjnie namierzano za pomocą tachimetru oraz, w miarę możliwości, dokumentowano fotograficznie pod wodą.
© T. Budziszewski, opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Podczas siódmego sezonu badań w jeziorze Lubanowo studenci zrzeszeni w Kole Naukowym Archeologii Podwodnej zrealizowali projekt badawczy „Poszukiwania archeologiczne w jeziorze Lubanowo, pow. gryfiński”. Podjęte działania sfinansowała Rada Konsultacyjna do spraw Studenckiego Ruchu Naukowego UW. Projekt zakładał między innymi wdrożenie niestosowanej dotąd metody poszukiwania zabytków oraz oczyszczenie dna jeziora w strefie bardzo silnie zaśmieconej, przylegającej bezpośrednio do wsi. Dlatego przed zastosowaniem wykrywaczy metali pozbierano duże śmieci. Następnie płetwonurkowie kontynuowali oczyszczanie magnesami neodymowymi, które mieli ze sobą pod wodą, co pozwoliło na ich precyzyjne i kontrolowane użycie. Dzięki temu usunięto większe obiekty metalowe (puszki, blachy i inne śmieci). Dopiero na tak wstępnie oczyszczonym dnie prowadzono poszukiwania metodą wahadłową, z wykorzystaniem detektorów metali. Opisany sposób okazał się bardzo skuteczny, ponieważ umożliwił szybkie wydobycie metalowego złomu i przygotowanie w ten sposób pola do prowadzenia zasadniczych prac badawczych.
Specyfice badań w lubanowskim zbiorniku poświęcono tekst ,,Badania podwodne w lubanowskim jeziorze: aspekty metodyczne”.
© T. Budziszewski, opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Sezon 2021 uznano za udany, przede wszystkim ze względu na przebadanie znacznego obszaru strefy przybrzeżnej, wdrożenie nowego sposobu poszukiwań oraz odnalezienie brakującej części łodzi jednopiennej. Badania będą kontynuowane w bieżącym roku.
Więcej na temat badań w Lubanowie można przeczytać w licznych artykułach popularnonaukowych, np. w niżej wymienionych:
Tomasz Andrukajtis: Tłok pieczętny pruskiego generała wydobyto z jeziora w Lubanowie
Bartosz Kontny: Unikatowa dłubanka z Lubanowa.
Jeszcze więcej można się dowiedzieć z opracowań naukowych, między innymi z dwujęzycznej książki wydanej w 2016 roku: Starożytne miejsce ofiarne w jeziorze w Lubanowie (d. Herrn-See) na Pomorzu Zachodnim. Warto zapoznać się z trzema zamieszczonymi tam artykułami:
Bartosz Kontny, Artur Brzóska: Badania podwodne w lubanowskim jeziorze: aspekty metodyczne
Bartosz Kontny: Miejsce ofiarne w Lubanowie na tle podobnych stanowisk z europejskiego Barbaricum
Ciekawe są również poniższe teksty naukowe:
Bartosz Kontny (2021): Bon Appétit or Enjoy Your Work? A Puzzling Item From Lake Lubanowo, [w:] Nunc decet caput impedire myrto. Studies Dedicated to Professor Piotr Dyczek on the Occasion of His 65th Birthday, Warszawa.
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła
Autor: Iwo Pawłowski – magistrant Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się archeologią podwodną, szczególnie stanowiskami z epoki kamienia i brązu. Uczestnik badań między innymi w Lubanowie, Iłży, Augustowie czy na Bornholmie.
Redakcja: M.M.
Korekta: A.J.