Qhapaq Ñan – inkaskie drogi w Andach

Qhapaq Ñan – system dróg stworzony dla Imperium Inków, czyli Tawantinsuyu. Pozwalał na połączenie rozległych terenów na obszarze andyjskim, w Ameryce Południowej, dla ułatwienia administracji tak wielkiego terytorium. Wykorzystywał osiągnięcia architektoniczne wcześniejszych kultur prekolumbijskich.

Siatka dróg zbudowana przez Inków miała służyć przede wszystkim do przemieszczania się armii, ale także ułatwiać przenoszenie informacji przez chasqui, to znaczy królewskich posłańców, oraz umożliwiać wymianę towarową między terenami należącymi do różnych ekosystemów.

Obecnie pozostałości wyżej wspomnianej struktury znajdują się na terenie sześciu państw Ameryki Południowej: Ekwadoru, Kolumbii, Peru, Boliwii, Chile oraz Argentyny. Ochroną Qhapaq Ñan zajmują się ministerstwa kultury tych państw. W 2014 roku ponad 30 000 km znanych i przebadanych dróg zostało wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Cuzco

Współczesne miasto Cuzco leży na fundamentach dawnego, inkaskiego centrum kulturowego i administracyjnego. Tutaj brały początek cztery główne drogi Qhapaq Ñan, które zachowały się na terenie miast w prawie niezmienionym stanie. Te szlaki prowadziły do czterech części Tawantinsuyu, więc otrzymały – pochodzące od nich – nazwy: Cunitsuyu, Collasuyu, Chinchansuyu oraz Antisuyu. Wszystkie cztery drogi zaczynały się na głównym placu w stolicy imperium – La Plaza Inka de Hauk’aypata, czyli na dzisiejszej Plaza de las Armas.  Łączyły ze sobą cały świat Inków, stąd też mówi się o samym mieście jako o pępku świata.

Drogą, która dobrze się zachowała, to Antisuyu. Szlak ten jest dość wąski i wspina się na pobliskie wzgórze. Nawierzchnia traktu została wykonana z nieregularnych drobnych kamieni, między którymi biegły dwie linie dopasowanych do siebie, sześciokątnych płyt kamiennych. Do drogi przylegają kanały odprowadzające wodę – działają do dzisiaj. Natomiast schody wykonano z większych, kamiennych bloków.

Pikillacta

Przykładem wykorzystania starej infrastruktury drogowej przez Inków jest Pikillacta, znajdująca się w regionie Cuzco. To stanowisko archeologiczne, którego zabudowania pochodzą z czasów kultury Wari. Później Inkowie stale użytkowali główną bramę tego ośrodka (czyli Rumicolcę), jednak wytyczyli przez nią własną drogę, omijając niegdysiejszą Pikillactę i prowadzącą od stolicy do regionu Collasuyu. Jest to typ drogi z niskimi murami, biegnącymi wzdłuż niej – pozostałości konstrukcji zachowały się po obu stronach.

Święta Dolina Inków

To dolina rzeki Urubamby, przy której znajdują się stanowiska archeologiczne wyjątkowo istotne dla gospodarki i kultury inkaskiej. W ich obrębie zachowało się dużo pozostałości inkaskich dróg. Większość z nich budowana była z dużych nieobrobionych kamieni. Do ustabilizowania szlaków wykorzystywano piasek i glinę. Wiele z tych miejsc – przykładowo Chinchero, Tipón, Písac czy Moray –  to tereny rolnicze, zatem znajdziemy tam liczne akwedukty i tarasy uprawne. 

Dobry przykład wykorzystania inkaskich dróg można zobaczyć na stanowiskach Raqchi oraz Machu Picchu. W Raqchi drogi są dość szerokie z równą, trawiastą nawierzchnią, a po obu stronach kamienny murek wyznacza ich granice. Na wzniesieniach prowadzących na tarasy uprawne znajdują się kamienne schody. Podobnie jak w Machu Picchu stopnie zbudowano z jednego lub dwóch nieobrobionych kamieni. Zależnie od nachylenia terenu schodki wykonywano z małych lub dużych bloków, tak aby jak najbardziej ułatwić wspinaczkę i umożliwić dostęp do wszystkich części kompleksu architektonicznego.

 

Inkaskie mosty

Istotnym elementem składowym systemu Qhapaq Ñan są mosty, na przykład  mosty wiszące – wykonywane z lian i lin skręcanych z trawy. Kolejna odmiana to mosty drewniane lub kamienne, budowane na kamiennych fundamentach, na których układano odpowiednio drewniane kłody lub skalne płyty, połączone ze sobą. Ostatni typ mostów powstawał z trzcinowych tratw: wiązano je i przykrywano gałęziami wymieszanymi z błotem.

Przykładem konstrukcji pierwszego rodzaju jest Queswachaka nad rzeką Apurímac. Dzięki temu, że co roku lokalna społeczność odnawia go według tradycyjnych metod Inków, jest jedynym inkaskim mostem zachowanym do dziś.

Prowincje 

Drogi występujące na obszarze byłych prowincji inkaskich dobrze obrazują różnorodność w budowie szlaków. W dystrykcie Pampacolca, położonym w departamencie Arequipa, w południowym Peru, zobaczyć można pozostałości inkaskich traktów. Drogi na tym terenie wykonano z nieobrobionych kamieni. Pomiędzy poszczególnymi kamieniami jest dużo przestrzeni, wypełnionej ziemią. Przy większych zmianach wysokości szlaki przechodzą w strome schody zbudowane z dużych bloków skalnych – stopień składa się z jednego lub dwóch kamieni, dopasowanych do siebie pod względem kształtu.

System Qhapaq Ñan

Powyższy przegląd dróg, które są jedynie elementem architektury należącej do rozbudowanego systemu Qhapaq Ñan, pokazuje różnice konstrukcyjne szlaków wchodzących w skład tej sieci. Ze względu na sposób budowy możemy wydzielić podstawowe rodzaje dróg. Pierwszy to trakty ze ścianami osłonowymi, występujące na stromych zboczach. Ścianki budowano dla wyrównania terenu, na którym później powstawała droga. Drugim typem były szlaki z brukowaną nawierzchnią, ze murkami bocznymi oraz wyłożone po bokach kamieniami.

Drogi znajdujące się na terenie byłych prowincji imperium nie zostały tak starannie zbudowane jak w jego centrum, co można zobaczyć na przykładzie szlaku znajdującego się w dystrykcie Pampacolca. Ponadto konstrukcja dróg różni się w zależności od tego, na jakiej wysokości i w której strefie klimatycznej je wytyczono, gdyż trakty dopasowywano do rzeźby terenu. Również budulec nie był taki sam, ponieważ zależał od dostępności surowców w danym regionie. Porównanie schodów, zlokalizowanych w różnych częściach imperium, pozwala zobaczyć duże różnice konstrukcyjne. Schody w Cuzco zostały zbudowane ze znacznie większą starannością niż na innych stanowiskach, jak na przykład Machu Picchu i Tipón.

Należy pamiętać, że system Qhapaq Ñan, to nie tylko drogi, ale również inne konstrukcje architektoniczne, położone w ich pobliżu. Istotnym elementem były centra administracyjne oraz zajazdy, czyli tak zwane tambos, które zapewniały miejsce wypoczynku dla chasqui, to znaczy inkaskich posłańców, lub dla przedstawicieli wojska. Przykładem stanowiska, pełniącego taką funkcję, jest Ollantaytambo, położone w obrębie Świętej Doliny Inków. 

System Qhapaq Ñan to zdecydowanie jedno z największych osiągnięć Inków. O jego jakości świadczy fakt, że do dziś przetrwało ponad 30 000 km szlaków. Ochrona tego dziedzictwa kulturowego obejmuje nie tylko same drogi, mosty czy wyżej wspomniane tambos, ale również przyczynia się do wzmocnienia tożsamości kulturowej. Na dobry stan zachowania Qhapaq Ñan wpływa także działalność UNESCO, projekt Ministerstwa Kultury w Peru, a przede wszystkim wieloletnie zaangażowanie lokalnej społeczności.

BIBLIOGRAFIA DOSTĘPNA TUTAJ

Autorzy:

Patrycja Czerwińska, Elwira Dybisz, Michał Jesionowski, Aleksandra Pękala, Daria Szerewicz – studenci III roku na studiach I stopnia na Wydziale Archeologii UW. Członkowie SKN „Puerta del Sol”. Zainteresowani archeologią Ameryk, w szczególności Peru.

Redakcja: J.M.C.

Korekta Językowa: A.J.