Wyniki analizy unikatowego pochówku kultury Manteño opublikowane zostały na początku tego roku w czasopiśmie Latin American Antiquity. Na szczątkach kobiety zarejestrowano ślady przemocy i manipulacji pośmiertnej. Zagadkowości temu pochówkowi dodaje fakt, że w momencie śmierci zmarła była w 7 lub 8 miesiącu ciąży. Czy ciężarna została złożona w ofierze? Czy może jej śmierć związana jest z innym, równie makabrycznym wydarzeniem?
Krótko o archeologii wybrzeża Ekwadoru
Prekolumbijska przeszłość wybrzeża Ekwadoru (przynajmniej począwszy od 600 roku n.e.) charakteryzuje się długą kontynuacją tradycji związanej ze społecznościami Manteño. Kres rozwoju tej kultury archeologicznej związany jest z początkiem procesu kolonizacji Ameryki Południowej przez Hiszpanów. W 1528 roku Francisco Pizarro i Diego de Almagro nawiązali pierwszy kontakt z przedstawicielami Imperium Inków w rejonie dzisiejszego miasta Tumbes. Od tego momentu obecność Europejczyków i chorób pochodzących ze Starego Świata w błyskawicznym tempie doprowadziły do rozpadu lokalnych systemów politycznych i społecznych.
Jednakże, zanim do tego doszło, rejon wybrzeża Ekwadoru zamieszkiwały społeczności opierające swoją gospodarkę na rolnictwie i rybołówstwie. Obecność architektury publicznej związanej z zachowaniami rytualnymi wskazuje na pewien stopień hierarchizacji społecznej i funkcjonowanie systemu kulturowo-religijnego. Społeczność Manteño pełniła też rolę eksportera cennych muszli Spondylusa. Ekwadorskie zasoby były bowiem jednym z najważniejszych źródeł zaopatrujących cały region andyjski, w którym muszle te miały ważne znaczenie symboliczne i rytualne.
© K.Walsh, na licencji CC BY 2.0
Pomimo długiej tradycji rozwoju Manteño i znaczącego podobieństwa w kulturze materialnej, archeolodzy wydzielili trzy osobne podgrupy regionalne. Należą do nich: Manteño del Norte (północny wariant), Huancavilca (południowy wariant) oraz Punáes of Isla Puná (Manteño z wyspy Puná).
Obrządek pogrzebowy wśród Manteño
Regionalne grupy Manteño różnią się nie tylko w zakresie kultury materialnej, ale także w praktykach pogrzebowych. W północnym rejonie dominowały pierwotne pochówki w dzwonowatych jamach, choć rejestrowane są także pochówki wtórne. Groby czasem posiadały kamienną obudowę lub przykrywane były dużymi płytami. Pod względem wyposażenia grobowego, przy ciałach zmarłych znajdowane są kości zwierząt, naczynia ceramiczne czy przedmioty wykonane z miedzi. Szczątki ludzi niemalże zawsze ozdabiane były muszlami Spondylusa oraz innymi ozdobami wykonanymi z muszli.
W rejonie południowym dominowały za to pochówki zbiorowe. Ciała zmarłych w wyprostowanej pozycji umieszczano na dnie dzwonowatych lub podłużnych trapezowatych jam. Znacznie rzadziej rejestrowano kamienną obudowę grobów. Opisywane tradycje pogrzebowe nie różniły się jednak w zakresie częstotliwości występowania ozdób z muszli czy nieobrobionych muszli Spondylusa.
Manteño z wyspy Puná praktykowali z kolei obrządek bardzo zbliżony do południowego wariantu kulturowego.
© Ángel M. Felicísimo, na licencji CC BY 2.0
Buen Suceso
Jednym z najbardziej interesujących stanowisk Manteño okazało się Buen Suceso, położone w dolinie rzeki Valdivia. Znajduje się ono w strefie pogranicza Manteño północnych i Manteño Huancavilca. Jest to typowa dla tej społeczności osada z szeregiem odkrytych źródeł i obiektów archeologicznych – w tym kopców i platform, na których to wznoszono domostwa, śmietniska muszlowe i obiekty związane z magazynowaniem wody (na przykład rezerwuary czy kanały irygacyjne). Na stanowisku tym zarejestrowano jednak również i liczne pochówki. Szczególną uwagę archeologów przykuł zwłaszcza grób numer 10, w którym to złożono szczątki ciężarnej kobiety.
Sytuacja osteologiczna
Szczątki w grobie numer 10 ułożone były w pozycji wyprostowanej. Analiza bioarcheologiczna wykazała, że należały one do kobiety w wieku około 17-20 lat. Badania radiowęglowe oparte na fragmencie pierwszego trzonowca zmarłej wykazały, że zmarła ona najprawdopodobniej między 771 a 953 rokiem naszej ery.
Co się tyczy szczątków dziecka, to należy podkreślić, że były one bardzo słabo zachowane. Archeologom udało się jednak zarejestrować pojedyncze fragmenty czaszki oraz zawiązki zębów mlecznych płodu w miejscu kości miednicznych zmarłej matki. Analiza odontologiczna zawiązków zębów mlecznych dziecka wykazała, że w momencie śmierci kobieta znajdowała się w 7 lub 8 miesiącu ciąży.O
Inwentarz
Ciało kobiety było ozdobione muszlami Spondylusa. Obok niego odkryto dodatkowo szereg przedmiotów, w tym: ozdób, kamieni ozdobnych, wykonaną z wapienia głowicę maczugi, obrobione fragmenty muszli Spondylusa określane mianem mascaras i ostrza obsydianowe. Najbardziej zaskakujące było jednak to, że na twarzy zmarłej ułożono fragmenty ceramiki, a oczy przykryto dwoma kompletnymi muszlami arki. W rejonie klatki piersiowej kobiety zarejestrowano również spalony materiał organiczny, którego datowanie radiowęglowe wykazało zakres dat między 991 a 1025n.e., a więc okres późniejszy względem śmierci ciężarnej. Badacze uważają, że zagadkowe elementy inwentarza grobowego mogą być dowodem na wtórne, rytualne naruszenie pochówku.
© Lozouet Pierre — Zdjęcie kolekcji muszli z MNHN – Museum national d’Histoire naturelle (2020), na licencji CC BY 4.0
Dokładana analiza szczątków kobiety wskazała dodatkowo, że przed śmiercią była ona ofiarą przemocy. Wskazują na to przede wszystkim urazy obuchowe zarejestrowane na kościach czaszki. Nie zaobserwowano przy tym śladów leczenia obrażeń. Trudno jednak stwierdzić, czy obrażenia te były bezpośrednią przyczyną śmierci ciężarnej. Archeolodzy sugerują również, że krótko po zgonie, ale jeszcze przed złożeniem ciała do grobu, odjęto zmarłej ręce i lewą nogę. Pozostawiono przy tym kości nadgarstków, które to odkryto pod kośćmi miednicy. Taki układ zachęcił badaczy do stwierdzenia, że ręce ciężarnej były związane. Czy kobietę złożono zatem w ofierze? A może ukarano za popełnienie przestępstwa, czy nawet zbrodni przeciw regułom życia społeczności Manteño?
Tajemnica praktyk Manteño
Na chwilę obecną pochówek 10 z Buen Suceso jest unikatowy w skali kultury Manteño. Podobnie jak w przypadku wielu rdzennych społeczności obu Ameryk, także w rejonie wybrzeża Ekwadoru rejestrowano przypadki składania ofiar z ludzi. Czy mamy do czynienia zatem z praktyką ofiarowania siłom wyższych kobiety w zaawansowanej ciąży? Czy może faktycznie, ciężarna z Buen Suceso została jednak surowo ukarana, a odjęcie rąk i lewej nogi było symbolicznym gestem pośmiertnej stygmatyzacji lub zbezczeszczenia ciała?
Na chwilę obecną trudno jednoznacznie wskazać, który scenariusz jest bardziej prawdopodobny. Należy mieć nadzieję, że w najbliższej przyszłości dalsze badania archeologiczne w rejonie wybrzeża Ekwadoru dostarczą danych, które pozwolą nam lepiej zrozumieć ten wyjątkowy przypadek.
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła
Autor: Adam Budziszewski
Redakcja: AC