Analizy izotopów stałych informują o pochodzeniu ofiar z Teotihuacán

Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku w okolicy Świątyni Quetzalcoatla w Teotihuacán w Meksyku odkryto ponad dwieście szkieletów zinterpretowanych jako osoby złożone w ofierze. Począwszy od roku 2002 w celu uzyskania informacji o pochodzeniu ofiar z Teotihuacán przeprowadzono szereg analiz specjalistycznych, szczególnie analiz izotopów stałych (tlenu oraz strontu). W tym roku na łamach czasopisma Ancient Mesoamerica opublikowano najnowsze wyniki analiz izotopowych. Pozwoliły one na zweryfikowanie dotychczasowych ustaleń. Dodatkowo, zastosowano analizę izotopów stałych węgla, które pozwoliły rozszerzyć naszą wiedzę na temat diety osób złożonych w ofierze przy Świątyni Quetzalcoatla.

Wielkie Teotihuacán

Teotihuacán położone jest 45 km od ścisłego centrum Miasta Meksyk. Funkcjonowało jako najważniejszy ośrodek miejski i ceremonialny w centralnym Meksyku od II wieku p.n.e. do VI wieku n.e. Obszar miejski pokrywał około 20 km2. Badacze szacują, że miasto w szczytowym okresie rozwoju zamieszkiwało około 125 tysięcy osób. Część mieszkalna złożona była z wyraźnie wydzielonych dzielnic. Badania wskazują, że niektóre z nich funkcjonowały jako enklawy różnych społeczności z całej Mezoameryki, czyniąc Teotihuacán wielką kosmopolityczną metropolią. 

Część publiczna charakteryzuje się planem ortogonalnym, a jej najważniejszą osią jest Aleja Zmarłych, biegnąca z północy na południe. To przy niej wzniesiono trzy najważniejsze kompleksy architektoniczne: Piramidę Słońca, Piramidę Księżyca oraz Cytadelę. Świątynia Quetzalcoatla jest trzecią pod względem wielkości piramidą w Teotihuacán i została zbudowana na obszarze Cytadeli. Jest to piramida schodkowa o sześciu poziomach. Wzniesiono ją w stylu architektonicznym talud–tablero, pojawiającym się na terenie całej Mezoameryki od okresu klasycznego. Fasady piramidy dodatkowo udekorowano głowami pierzastego węża. W 2003 roku archeolodzy odkryli pod Świątynią Quetzalcoatla tunel, który, według ich ustaleń, został zapieczętowany na początku II wieku n.e. 

Kontekst znaleziska ofiar 

W pobliżu podstawy Świątyni Quetzalcoatla odkryto także jamy zawierające kości ponad 200 osobników. Pochówki mężczyzn przeważały liczebnie nad kobiecymi. Część zmarłych pochowano z atrybutami wojowników – mieli oni dodatkowo związane ręce oraz naszyjniki wykonane z ludzkich zębów lub niekiedy z całych żuchw. Odkrywcy nie stwierdzili jednak bezsprzecznie, że mamy do czynienia z ofiarami złożonymi z wojowników. Alternatywna hipoteza postuluje choćby to, że w ofierze złożeni mogli zostać cywile ubrani pośmiertnie w stroje typowe dla wojowników, które znane są z ikonografii. 

Analiza uzębienia pochowanych przy Świątyni Quetzalcoatla także dostarczyła interesujących danych. Kilku osobników posiadało celowo zmodyfikowane uzębienie, pozwalające wnioskować o pochodzeniu ofiar z Teotihuacán spoza ośrodka. Praktyka intencjonalnej modyfikacji zębów ma długą tradycję w kulturach Mezoameryki. Najwcześniejsze znane przykłady tego typu praktyk związane są z cywilizacją Majów i datowane już na wczesny okres preklasyczny. Modyfikowano siekacze i kły, zarówno górne jak i dolne. Część badaczy sugeruje, że ta praktyka mogła mieć związek z kanonem piękna bądź mogła pełnić rolę wyznacznika przynależności do konkretnej społeczności. Niezależnie od tych hipotez można zauważyć, że niektóre modyfikacje zębów praktykowane były jedynie w konkretnych częściach Mezoameryki i w określonym czasie. Opierając się na tych obserwacjach badacze zasugerowali, że część z badanych ofiar z Teotihuacán mogło pochodzić z doliny Oaxaca lub ziem Majów.

Analizy izotopowe – co mogą nam powiedzieć pochodzeniu ofiar z Teotihuacán?

Podczas wykonywania analizy izotopów stałych tlenu porównuje się różnice wartości izotopów 18O i 16O w zębach i kościach danego osobnika w celu określenia jego mobilności pomiędzy dzieciństwem a okresem przed śmiercią. Stałe zęby formują się we wczesnych latach życia, a po wyrżnięciu nie zmienia się już ich budowa, w przeciwieństwie do kości, które to ulegają „naprawom” przez całe życie człowieka. Wartość izotopów pobieranego (głównie z wody) tlenu różni się w zależności od cech geograficznych regionu, takich jak odległość od dużych akwenów czy wysokość nad poziomem morza. W latach 2002 oraz 2017 przeprowadzono analizy izotopów tlenu dwóch różnych grup ofiar z Świątyni Quetzalcoatla. Wykazały one, że ⅔ z analizowanych zmarłych urodziło się poza rejonem centralnego Meksyku i przybyło do metropolii w późniejszych etapach życia z czterech różnych lokalizacji w Mezoameryce. Jednak żaden ze wskazywanych przez wartości izotopów tlenu terenów nie pokrywa się z obszarem sugerowanym przez modyfikacje zębów. Jedynie ⅓ ofiar urodziła się i mieszkała w Teotihuacán lub jego okolicach przez całe życie. Obserwacje potwierdzają wieloetniczność tego miasta-państwa, ale także występowanie w szeregach zbrojnych z Teotihuacán wojowników z oddalonych regionów Mezoameryki.

Najnowsze wyniki badań są kontynuacją rozważań i wniosków wyciągniętych z analiz opisanych powyżej. 

Izotopy strontu a kwestia Kordyliery Wulkanicznej

Analiza izotopów strontu, podobnie jak analiza izotopów tlenu, pozwala na prześledzenie migracji w trakcie życia danego osobnika. Jak poprzednia metoda, także opiera się na porównywaniu proporcji dwóch izotopów, w tym wypadku 87Sr oraz 86Sr, w próbkach zębów oraz kości. Wartości dwóch izotopów strontu różnią się w zależności od typu podłoża geologicznego, a także jego wieku, i przejmowane są w pierwszej kolejności przez rośliny. Zwierzęta roślinożerne przyswajają je z jedzenia oraz spożywanej wody. W podobny sposób wartości te przechodzą stopniowo w górę łańcucha pokarmowego, trafiając także do organizmów ludzi. Ogromny wpływ na proporcję izotopów strontu w Mezoameryce ma geomorfologia wulkaniczna. W rejonie centralnego Meksyku wartości 87Sr/86Sr wynoszą od 0,704 do 0,706, a w Teotihuacán wahają się pomiędzy 0,704 i 0,705. Posiadający wapienne podłoże geologiczne Półwysep Jukatan charakteryzuje się wartościami rzędu 0,707–0,709.

Otrzymane wartości izotopów strontu analizowanych szczątków pozwoliły wysnuć dalsze wnioski o pochodzeniu ofiar z Teotihuacán. Wykazały, podobnie jak w przypadku tlenu, że znaczna część ofiar urodziła się poza ośrodkiem i przybyła do metropolii w późniejszych okresach życia. Co najmniej w dwóch przypadkach zmarli pochodzili z wyraźnie oddalonych obszarów, gdyż proporcja izotopów strontu była wyższa niż 0,706. Badacze wstępnie sugerują, że te pojedyncze osoby mogły przybyć do Teotihuacán z obszaru dzisiejszych stanów Puebla lub Tlaxcala.

Najnowsze wyniki badań uaktualniają naszą wiedzę o pochodzeniu ofiar z Teotihuacán. Wyniki analiz izotopowych wskazują, że znaczna część osobników wychowała się poza okolicami ośrodka, jednakże spędziły one przynajmniej kilka ostatnich lat życia w centralnej metropolii. Nic zatem nie wskazuje na to, żeby ci nieszczęśnicy mieli być jeńcami wojennymi sprowadzonymi do Teotihuacán z dalekich wypraw wojennych jedynie w celu złożenia ich w ofierze. Proporcje izotopów strontu i tlenu nie pozwalają jednak na precyzyjne określenie, gdzie konkretnie urodzili się przebadani ludzie. Jest to wyraźne zwłaszcza w przypadku izotopów strontu, których zakres proporcji od 0,704 do 0,706 jest niemalże taki sam dla ogromnego obszaru Kordyliery Wulkanicznej, rozciągającej się na obszarach stanów Colima, Jalisco, Puebla oraz Veracruz, północnych części stanów Michoacán, Morelos, a także południowych części stanów Hidalgo, Guanajuato i Querétaro. Wnioski o pochodzeniu ofiar z Teotihuacán płynące z opisanych analiz są zatem bardzo interesujące, jednakże obecne możliwości badawcze i precyzja pozostawiają jeszcze wiele pytań bez odpowiedzi.

Kilka słów o ponadczasowości diety w Meksyku

W przypadku analiz izotopów węgla porównuje się wartości 12C i 13C. Badania pozwalają na rozróżnienie pomiędzy wariantami diety, które wydziela się w zależności od typu fotosyntezy spożywanych roślin, określanego jako C3, C4 oraz CAM. Do pierwszej grupy należy większość roślin ze strefy umiarkowanej, w tym szczególnie drzew, krzewów i traw. Typ C4 reprezentują w większości zboża tropikalne, w tym kukurydza. Do ostatniej grupy zaliczają się przede wszystkim rośliny z obszarów pustynnych, jak sukulenty i kaktusy. Proporcja pomiędzy wartościami obu izotopów węgla określana jest jako 13C. Dla roślin grupy C3 najczęściej przyjmuje wartości pomiędzy -23‰ i -34‰, a w przypadku C4 -9‰ do -17‰. Wartości proporcji 13C/12C w przypadku roślin CAM lokują się pomiędzy zakresami typowymi dla C3 i C4.

Pomimo że rejon centralnego Meksyku znajduje się w strefie klimatu zwrotnikowego, to większość rosnących tam dzikich roślin charakteryzuje się fotosyntezą typu C3. Zaliczają się do nich także rośliny uprawne, takie jak dyniowate czy rośliny strączkowe. Spośród roślin uprawianych w tym rejonie jedynie agawa charakteryzuje się fotosyntezą typu CAM, a kukurydza typem C4. Wartość 13C pozwala zatem na zbadanie diety ludzkiej w danym regionie, a w szczególności na określenie roli i znaczenia kukurydzy w codziennym jadłospisie. 

W przeprowadzonych w roku 2017 badaniach diety niegdysiejszych mieszkańców Teotihuacán zastosowano także analizę izotopów stałych azotu. Wartości izotopu 15N do 14N w organizmie pozwalają na określenie stosunku diety mięsnej do roślinnej, a także ilości spożywanego mięsa zwierząt lądowych do w relacji do konsumpcji fauny wodnej. Wartości 15N dla diety opartej na roślinach wahają się między 3‰, a 9‰. Dominacja mięsa zwierząt lądowych widoczna będzie przy wartościach między 9‰, a 12‰, natomiast konsumpcja ryb w przypadku wartości od 14‰ do 15‰.

Jak wynika z analizy izotopów stałych węgla i azotu, osoby złożone w ofierze opierały swoją dietę w ogromnym stopniu na kukurydzy. Znaleziska archeologiczne w części mieszkalnej metropolii wskazują na bardzo dużą produkcję kukurydzianych tortilli i prawdopodobnie innych tradycyjnych dań opartych na kukurydzy, takich jak tamales czy atole. Potrawy te do dziś spożywane są w całym Meksyku. Są one nie tylko wyjątkowo smaczne, ale i sycące! Dieta uzupełniana była produktami pochodzenia mięsnego – badacze sugerują, że spożywano indyki, psy oraz dziką zwierzynę (najprawdopodobniej zające). 

Tutaj dostępna bibliografia

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, z częścią zdjęć, z podaniem źródła.

 

Autor: Adam Budziszewski

Więcej postów tego autora

Redakcja i korekta: M.M.