W starożytnym Rzymie hodowano przynajmniej siedem gatunków ptaków, przede wszystkim dla mięsa. Najnowsze badania wskazują, że poza mięsem w diecie Rzymian ważną rolę odgrywały także jajka. Badacze z University of Buffalo przebadali skorupki znalezione w Pompejach w celu określenia gatunkowego jaj spożywanych przez starożytnych.
© Giovanni
opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Udomowione ptaki Rzymu
Informacje o udomowionych gatunkach ptaków możemy czerpać z różnych źródeł – przede wszystkim ze szczątków zwierzęcych znajdowanych w rzymskich domach w trakcie prac wykopaliskowych, ale także ze źródeł pisanych. Jednym z najważniejszych autorów opisujących rolnictwo i rzymskie wsie jest Columella. Pisarz ten tworzył w I wieku n.e., a wśród jego dzieł jest wiele traktatów o agrotechnice, które stały się źródłem wiedzy dla badaczy z University of Buffalo. Ponadto opierali się oni również na De agri cultura Katona Starszego, Rerum rusticarum Marka Terencjusza Warrona, Historii naturalnej Pliniusza Starszego, a także na pracy Apicjusza – datowanej na IV wiek n.e. – pod tytułem O sztuce kulinarnej. Apicjusz w swoich tekstach przytacza przepisy na potrawy z mięsa ptaków, takich jak: kuropatwy (3 przepisy), gęsi (2 przepisy), kaczki (6 przepisów), gołębie skalne (2 przepisy), turkawki zwyczajne (3 przepisy), frankoliny (2 przepisy), żurawie zwyczajne (6 przepisów), flamingi różowe (2 przepisy), papugi (1 przepis) i strusie (2 przepisy). Najwięcej miejsca poświęcił jednak kurom, które najwyraźniej królowały na stołach Rzymian, skoro pojawiły się aż w 19 przepisach. Natomiast w czterech recepturach wykorzystano same jajka.
© scruff monkey
opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Na podstawie wnikliwej lektury tekstów historycznych można zatem dojść do wniosku, że do najważniejszych hodowlanych ptasich gatunków zaliczano: kury, gęsi, kaczki, grzywacze, turkawki zwyczajne, kuropatwy, gołębie domowe i kilku przedstawicieli drozdowatych.
Zespół badawczy Ariel Taivalkoski zastosował dwie metody specjalistyczne do analizy skorupek jajek odkrytych w nieelitarnej części Pompejów (Insula VIII.7). Przy wykorzystaniu metody SEM (Skaningowy Mikroskop Elektronowy) obserwowano charakterystyczne cechy gatunkowe i podjęto podstawową identyfikację taksonomiczną, potwierdzoną badaniami DNA. Dodatkowo przy pomocy mikroskopu przyglądano się śladom rozwoju zarodka w jajku (embriogeneza), a także zmianom tafonomicznym. Konteksty, z których pochodzą ekofakty, datowane są zarówno na okres przedrzymski, jak i okres rzymski (300 roku. p.n.e.–79 roku. n.e.).
Zróżnicowanie jajek i ich wartości odżywcze
Identyfikacja gatunkowa za pomocą mikroskopu nie stanowi łatwego zadania ze względu na duże zróżnicowanie i zmienność poszczególnych cech w ramach gatunku. Pigmentacja jajek może być wieloraka, nawet w ramach jednego lęgu. Występuje także znaczna różnorodność kształtu i wielkości jajek. W związku z powyższym badacze muszą zwracać uwagę na bogaty zestaw cech umożliwiających przybliżoną identyfikację taksonomiczną. W tym wypadku szczególnie istotne są liczba porów na powierzchni skorupy jajka, grubość skorupy i warstwa mamilarna.
Nie od dziś wiadomo, że w jajkach znajduje się cała gama wartości odżywczych. Zawierają wszystkie dziewięć kluczowych dla funkcjonowania ludzkiego organizmu aminokwasów. Dodatkowo dostarczają człowiekowi cennych białek i tłuszczów. Dzięki tym właściwościom stanowią ważny element diety, jednak nie tak łatwy do zdobycia. Jajka dzikich ptaków są bowiem dostępne wyłącznie sezonowo, a samo pozyskanie jaj wymaga nie lada wysiłku. Inaczej sytuacja prezentuje się w przypadku ptaków udomowionych, których hodowla pozwala na całoroczny i nieograniczony dostęp do tego źródła cennych składników.
Ptaki Pompejów
Badacze przebadali 121 pozostałości po ptasich jajkach. Identyfikacja gatunkowa możliwa była aż w 84 przypadkach: znaczną większość jajek przypisano kurom (67), natomiast pozostałe to jaja przepiórki (16) i gołębi (2). Do tego zestawu doliczyć trzeba także jajko ptaka wodnego (1), prawdopodobnie kormorana zwyczajnego lub jednego z ptaków należących do podrzędu ptaków śpiewających z rzędu wróblowych. Nie udało się dokładniej określić gatunku ze względu na stan, w jakim zachowały się te ekofakty, i brak możliwości zastosowania metod DNA. Ogólna morfologia zachowanych fragmentów jajka przemawia za ptakiem wodnym, jednakże forma warstwy mamilarnej i zrekonstruowany kształt jajka wskazują na jednego z przedstawicieli wróblowych.
Ślady rozwoju zarodka zaobserwowano w 23% jajek kurzych i 27% jajek przepiórczych, pochodzących z przebadanej części Pompejów. Co dowodzi spożywania także zapłodnionych jajek ptaków hodowlanych. Badaczy szczególnie zaskoczyła wysoka frekwencja jajek przepiórczych. Natomiast jeśli chodzi o źródła pisane, to Marek Terencjusz Warron wspominał o tym gatunku tylko sześciokrotnie, a Katon iColumella – ani razu. Warron oraz Pliniusz podają, że rzymscy rolnicy hodowali przepiórki na mięso, ale te wzmianki są znacznie rzadsze niż informacje o innych udomowionych ptakach, takich jak kurczaki czy gołębie.
© Mary Harrsch
opublikowano na licencji CC BY-NC-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Jednak zgodnie z oczekiwaniami w Pompejach znaczna większość skorupek pochodziła z kurzych jaj, spożywanych przez starożytnych mieszkańców miasta. Taka preferencja mogła wynikać z walorów smakowych, ale także z czynników czysto ekonomicznych. W końcu jajka przepiórek są znacznie mniejsze od kurzych!
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, z częścią zdjęć, z podaniem źródła
Autor: Adam Budziszewski
Redakcja: A.C.
Korekta językowa: A.J.