Profesor Aleksander Bursche i międzynarodowy zespół pod jego kierownictwem opracowali monografię odtwarzającą przebieg i procesy migracji w Europie Środkowej u schyłku starożytności. Publikacja jest rezultatem sześcioletniego projektu Maestro NCN, w trakcie którego archeolodzy, antropolodzy, historycy i paleobotanicy badali stosunki kulturowe, etniczne, społeczne i demograficzne oraz warunki ekologiczne od schyłku IV do końca VI wieku. W efekcie przeanalizowane zostały na nowo źródła pisane, archiwalne, archeologiczne oraz palinologiczne. Przeprowadzono również szereg badań weryfikacyjnych i wykopaliskowych, a także dokonano wielu analiz antropologicznych, geofizycznych i paleobotanicznych pobranych osadów.
© P. Deska, A. Zapolska
Efekty prac nad późnoantyczną migracją
Efektem prac interdyscyplinarnego zespołu jest licząca 26 rozdziałów dwutomowa monografia, w której autorzy między innymi zadają kłam teorii o prasłowiańskości ziem dzisiejszej Polski. Zanegowali oni także wiarygodność wielu informacji zawartych w źródłach pisanych, na przykład o zależności Europy Środkowej aż po Bałtyk od imperium Attyli, o kontaktach między Rzymem a nadbałtyckimi Estiami w pierwszej połowie VI wieku czy o obecności Słowian nad Bałtykiem u schyłku VI wieku. Dość pewne jest natomiast istnienie w połowie VI wieku nad dolną Wisłą ludu Vidivarii. Mit o obecności Słowian na ziemiach Polski został zastąpiony danymi naukowymi, które dowodzą, że społeczności germańskie zamieszkujące te tereny, na skutek migracji, przyczyniły się do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego i powstania pierwszych królestw średniowiecznej Europy. To właśnie procesy migracyjne były najistotniejszym czynnikiem przekształceń społecznych i cywilizacyjnych.
© P. Deska, A. Zapolska
Polska w Okresie Wędrówek Ludów
Obraz ziem Polski, jaki wyłania się z tych badań, to teren mocno wyludniony, zamieszkiwany jedynie przez niewielkie enklawy ludności pochodzenia germańskiego, w tym skandynawskiego oraz bałtyjskiego. Nieduże skupiska osadnicze koncentrowały się wokół ważniejszych osad zwanych osadami centralnymi, które zazwyczaj znajdowały się na szlakach komunikacyjnych i handlowych. Na ziemiach Polski zlokalizowano je na Kujawach, w dorzeczu Prosny i zapewne na Pomorzu Wschodnim. Stąd odkrywane są bowiem dość liczne znaleziska, między innymi zabytki pochodzenia rzymskiego, merowińskiego i wschodniogermańskiego. Ponieważ zazwyczaj są one znajdowane w warstwie ornej, archeolodzy często przeoczali je w trakcie tradycyjnie prowadzonych badań.
© M. Rudnicki
Kontakty między germańskimi elitami
Autorzy monografii odtworzyli także wzajemne relacje społeczne i dalekosiężne kontakty między elitami germańskimi w basenie Bałtyku. Wyrażały się one przede wszystkim w redystrybucji dóbr prestiżowych, czego efektem jest między innymi obecność złotych monet późnorzymskich i wczesnobizantyńskich praktycznie na wszystkich terenach w tym rejonie. Migracje ludności, w tym elit, przyczyniły się z kolei do rozpowszechnienia wyrobów mających początkowo charakter lokalny. Bite od V wieku na obszarach Skandynawii brakteaty – złote przedmioty monetopodobne – rozprzestrzeniają się praktycznie w całej Europie Północnej i Środkowej.
© M. Rudnicki
Osadnictwo a zmiany środowiska między IV a VI wiekiem
Poza badaniami historyczno-społecznymi autorzy monografii zaprezentowali wyniki badań nad zmianami środowiskowymi. Przebieg tych zmian udało się odtworzyć i zaprezentować w postaci map obrazujących rozwój pokrywy leśnej i roślinności antropogenicznej w kluczowym okresie przemian cywilizacyjnych między starożytnością a średniowieczem. Analizy palinologiczne dowodzą, że proces wyludniania obszarów dzisiejszej Polski, zwłaszcza jej północnych części rozpoczął się w IV wieku. Najsilniejsze zmiany widoczne są dla wieku V i VI, kiedy znacząco powiększył się udział pokrywy leśnej. Analizy pyłków potwierdzają jednak ustalenia archeologów wskazujące na istnienie niewielkich enklaw ludzkich na obszarach Pomorza Zachodniego, wyspy Wolin, w północnej Wielkopolsce oraz w okolicach Pruszcza Gdańskiego, a zwłaszcza na Kujawach. Proces ponownego zasiedlania obszarów Polski rozpoczął się w VII–VIII wieku.
© M. Bogacki, M. Dąbski
Europa między Imperium Rzymskim a średniowiecznymi królestwami
Kluczowym zadaniem opisywanej monografii jest budzenie świadomości, że europejska tożsamość ma swoje korzenie w Okresie Wędrówek Ludów, gdy w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia po Chrystusie na gruzach Cesarstwa Zachodniorzymskiego, i na jego rubieżach, powstawały królestwa średniowiecznej Europy. Autorzy monografii oczekują, że utrwali ona świadomość kulturotwórczej roli mobilności ludzi, rzeczy i idei – jednego z najbardziej kompleksowych zjawisk w historii gatunku ludzkiego.
© M. Bogacki, M. Dąbski
Główne tezy zawarte w publikacji zostały spopularyzowane na wystawie objazdowej Barbarzyńskie Tsunami, która gościła w 12 muzeach w Polsce.
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, bez zdjęć, z podaniem źródła.
Autorzy:
Aleksander Bursche – profesor archeologii i numizmatyk, od 1980 r. wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim i visiting professor na innych uczelniach Europy i USA, fellow Wolfson College w Oksfordzie, Amerykańskiej Akademii w Rzymie, Fundacji Aleksandra von Humboldta i Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, przewodniczący Rady DARIAH-PL i wiceprzewodniczący Rady Programowej Centrum Nauki Kopernik.
Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół kontaktów świata antycznego z Barbaricum, numizmatyki starożytnej, popularyzacji archeologii i zarządzania dziedzictwem kulturowym. Pomysłodawca i współorganizator Festynu Archeologicznego w Biskupinie. Kierownik projektu Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły.
Od 2015 roku członek Komitetu Międzynarodowej Rady Numizmatycznej i główny organizator XVI Międzynarodowego Kongresu Numizmatycznego, który dobędzie się we wrześniu 2022 r. w Warszawie.
Anna Zapolska – archeolog i numizmatyk specjalizujący się w badaniach nad monetami w kontekstach archeologicznych oraz funkcjach i sposobach wykorzystania monet przez społeczności protohistoryczne. Główny nurt badań związany jest z archeologią plemion zachodnibałtyjskich i germańskich w okresie późnorzymskim u schyłku starożytności.
Obecnie zajmuje się m.in. opracowaniem naśladownictw solidów późnorzymskich i wczesnobizantyjskich i zagadnieniem kształtowania się elit społeczności germańskich i ich wzajemnych kontaktów u schyłku Starożytności i w początkach Wczesnego Średniowiecza.
Redakcja: J.M.C.
Korekta językowa: A.J.
O ile archeologia może coś powiedzieć o etnosach czy kontaktach gospodarczych, to jakoś nie bardzo widzę w jaki sposób miałaby ustalać fakty polityczne (jak np. zależność lub nie od Attyli).
Jeśli ktoś przejmuje sukcesywnie wpływy ze wchodu na zachód , to jest raczej pewne ,że napotkane po drodze plemiona o ile nie wymorduje to od siebie uzależni
Ile wynosił grant na to PROUBERMUNCHE cudo?
A skąd wiadomo jakim językiem mówiły te ludy germańskie? Pytaliście ich? Germanie, Alemani, Teutonowie, Prusy, Aryjczycy, to tylko kilka tożsamości jakie przywłaszczyli sobie Niemcy. Od zawsze też fałszowali dokumenty, np. testament Krzywoustego, akt sprowadzenia Krzyżaków, którzy potem też posługiwali się kłamstwem by szkalować Jagiełłę. Ostatnio, że nie Niemcy a naziści wywołali wojnę, że obozy koncentracyjne były polskie. Nic się nie zmięnia, historyczny kostium jedynie. I tyle warta ta wasza książka.