Posiłkując się badaniami etnografów, archeolodzy byli w stanie zinterpretować znaczenie jamy ze szczątkami zwierząt odkrytej na wyspie Moloka’i, na terenie wysp archipelagu Hawajów. Etnografowie prowadzili swoje badania od początku XIX wieku, a wielu z nich miało lokalne korzenie. Dzięki datowaniom radiowęglowym archeolodzy byli też w stanie określić, że jama ofiarna z Moloka’i to ślad po ludzkiej aktywności na wybrzeżu wyspy z XIV, XV lub początku XVI wieku n.e.
©Ruthven
opublikowano na licencji CC0 1.0, via Wikimedia Commons
Etnografia Hawajów
Wiedza o kulturze, wierzeniach i życiu rytualnym rdzennych mieszkańców Hawajów opiera się pracach badaczy pochodzących ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, ale także miejscowych naukowców takich jak David Malo, Zepherin „Kepelino” Kahōʻāliʻi Keauokalani, Samuel Kamakau czy John Papa ʻĪʻĪ. Prowadzili oni swoje pionierskie badania od początku XIX wieku. Najważniejszym z pierwszych badaczy kultury ludów Hawai’i był szwedzki etnograf Abraham Fornander, płynnie posługujący się w językiem hawajskim, który działał począwszy od drugiej połowy XIX wieku.
Dzięki pracy poprzedników archeolodzy prowadzący badania wykopaliskowe na terenie archipelagu Hawajów mogą interpretować odkrywane zabytki architektury, a także mniejsze obiekty związane z aktywnością ludzką w przeszłości. Publikacje wczesnych etnografów pozwalają także na podjęcie próby odtworzenia ich znaczenia religijnego.
Bogowie, świątynie, ołtarze i ofiary
© Edward Byrdy, Khanh Dao, Dana Lockett (National Park Service)
Opublikowano na licencji Public Domain Mark 1.0
„Heiau” to tradycyjne świątynie hawajskie, które składały się z platform czy tarasów ziemnych oraz konstrukcji kamiennych, wznoszonych zwykle na wzgórzach. Najczęściej miały one okrągły, prostokątny lub kwadratowy plan zabudowy, ale niektóre „heiau” miały formę małego kręgu kamiennego lub pojedynczego monolitu. Elementy krajobrazu, które uznawane były za święte, także określano terminem „heiau”. Każda świątynia posiadała specyficzne właściwości oraz funkcje i poświęcona była konkretnemu bóstwu z hawajskiego panteonu. Do najważniejszych bogów należeli: Lono – opiekun upraw, deszczu i płodności, Kāne i Kanaloa – bogowie rybołówstwa, czy Kū – bóg wojny, polityki i rolnictwa, któremu składano ofiary z ludzi.
©Lebrac
opublikowano na licencji CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Mieszkańcy Hawajów wznosili dla bóstw także mniejsze ołtarze, które nazywano „ko’a”. Były to miejsca, w których składano bogom ofiary z owoców czy zwierząt. Konstruowano je najczęściej na polach uprawnych lub na plażach, w okolicach łowisk.
Jama ofiarna z Moloka’i – odkrycie i badania
Tajemniczy obiekt odkryto na plaży Kawa’aloa, na wyspie Moloka’i. W jamie o miąższości 13 centymetrów znajdowały się szczątki trzech gatunków ryb z rodziny kuliowatych, żółwia jadalnego i endemicznej hawajskiej gęsi nēnē. Jama ofiarna z Moloka’i jest wypełniona jednolitym żółto-brązowym piaskiem koralowym, co wskazuje na to, że ofiarę złożono podczas jednego rytuału. Nie znaleziono w niej śladów spalenizny czy węgli drzewnych, które mogłyby sugerować obecność paleniska bądź inne wykorzystanie ognia w trakcie składania ofiary.
©Eric Tessmer
opublikowano na licencji CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Badacze byli w stanie określić, że w omawianej jamie złożono szczątki co najmniej 62 ryb. Ryby z rodziny kuliowatych nazywane są na Hawajach „pua’a kai”, czyli „morskimi świniami”. Określenie to ma znaczenie rytualne – ryby były traktowane jako obrzędowy zamiennik świni! Składano je w ofierze bogu Lono wówczas, gdy ofiarowanie mu prosięcia było niemożliwe. Ryby te wykorzystywano także w obrzędach poświęconych bogom rybołówstwa: Kāne i Kanaloa.
Poza rybami, jama ofiarna z Moloka’i zawiera także szczątki żółwia jadalnego. W kulturach rdzennych Polinezji to zwierzę ma wielkie znaczenie religijne. Zarezerwowane było dla wodzów, a jego szczątki składano w świątyniach w trakcie najważniejszych obrzędów. Na wyspach archipelagu Hawajów żółwie jadalne były spożywane jedynie przez mężczyzn. Zwierzęta te wielokrotnie pojawiały się także w mitach i legendach ludów rdzennych.
W jamie ofiarnej złożono także gęś nēnē. Współcześnie jest to gatunek endemiczny dla Hawajów, najrzadsza dzika gęś na świecie. David Malo opisywał, że dla Hawajczyków nēnē wyróżniają się wśród wszystkich innych ptaków, a ich pióra były bardzo cenione i wykorzystywane do wytwarzania symbolu władzy wodzów „kahili”. Według wierzeń lokalnych ludów gęsi nēnē miały łączyć ze sobą ocean i góry, gdyż poruszały się pomiędzy nimi w trakcie swoich sezonowych migracji.
Badacze nie zdecydowali się na jednoznaczną interpretację symbolicznego i religijnego znaczenia jamy ofiarnej. Twierdzą oni jednak, że to znalezisko jest związane z zachowaniem rytualnym i najprawdopodobniej była to ofiara złożona wszystkim najważniejszym bogom w panteonie hawajskim.
Datowanie radiowęglowe wskazuje, że do złożenia ofiary doszło w okresie pomiędzy 1302 a 1522 rokiem n.e., a zatem niewiele po zasiedleniu Hawajów, które według obecnego stanu wiedzy nastąpiło w XII wieku n.e. (najprawdopodobniej w latach 1218–1266).
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, z częścią zdjęć, z podaniem źródła
Autor: Adam Budziszewski
Redakcja i korekta: M.M.