Nie tylko jaskinie! Naukowcy znani naszym czytelnikom z badań w Polskich jaskiniach prowadzą także prace badawcze w innych obszarach. Tym razem na łamach czasopisma The Holocene podzielili się wynikami badań na temat wpływu zmian klimatu na praktyki hodowli wielbłądów w okresie neolitu w Azji Centralnej.
Wielbłąd i Azja Centralna
Wielbłąd od jego udomowienia stał się nierozerwalnym elementem krajobrazu Bliskiego Wschodu oraz Azji Centralnej. Dromadery, czyli wielbłądy jednogarbne preferują obszary pustynne. Natomiast baktrian, czyli wielbłąd dwugarbny charakterystyczny jest dla stepowych obszarów Azji Centralnej i Mongolii, choć największa obecnie dzika populacje tego ssaka znajduje się na obszarze pustyni Gobi.
Wytrzymałość i siła wielbłąda uczyniła go podstawowym środkiem transportu dla ludności tej części świata na tysiąclecia. To właśnie dzięki nim, społeczności Azji Centralnej mogły uczestniczyć w handlu z Bliskim Wschodem, Daleki Wschodem i Europą. Czy miasta takie jak Samarkanda, Biszkek, Saraj czy Buchara stałyby się tak ważnymi ośrodkami, gdyby nie udomowienie tych zwierząt? Na tym rola wielbłądów w życiu człowieka się nie kończy. Były one bowiem również ważnym źródłem futra, mięsa oraz mleka. Zwłaszcza dla obszarów Azji Centralnej.
©w0zny, na licencji CC BY 2.0
Polskie badania w Uzbekistanie
Wspólna polsko-uzbecka ekspedycja badawcza prowadzi prace naukowe na obszarze pustyni Kyzył-kum w południowo-wschodnim Uzbekistanie. W latach 1995-2004 wykopaliska na terenie neolitycznego stanowiska Ayakagytma dostarczyły materiału archeologicznego, który pozwalał na lepsze zrozumienie sposobu życia lokalnej społeczności. W okresie neolitu na obszarze badanym przez archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uzbeckiej Akademii Nauk rozwijała się kultura Keltaminar. Byli to koczowniczy hodowcy, przystosowani do życia na pustynnych obszarach Azji Centralnej.
©w0zny, na licencji CC BY-SA 3.0
Samo stanowisko Ayakagytma użytkowane było dwukrotnie. Po raz pierwszy pomiędzy 6100 a 5400 rokiem p.n.e. a drugi raz pomiędzy 4000 a 3000 rokiem p.n.e. Badacze wskazują, że ta przerwa w osadnictwie związana była z lokalnymi zmianami klimatycznymi i intensywnymi powodziami w okresie, w którym okolica tego dzisiejszego stanowiska nie była zamieszkana.
Szczególną uwagę badaczy zwrócił fakt, że w pierwszym okresie osadnictwa większość szczątków zwierzęcych na stanowisku stanowiły kości bydła (30%) oraz koni (34%). Natomiast druga faza charakteryzuje się niemalże całkowitą dominacją szczątków wielbłądów (85%)!
Czy zmiana ta związana była z przystosowaniem się społeczności do przebiegających zmian klimatu? Dlaczego w pełni zaufali wielbłądom i zawierzyli niemalże cały swój los tym zwierzętom? Jak wpłynęło to na ich styl życia? Aby odpowiedzieć na te pytania, badacze zastosowali szereg analiz, wliczając w to analizy lipidowe naczyń, archeozoologię czy chromatografię gazową.
Wielbłąd i człowiek
Analizy lipidowe przeprowadzone na fragmentach naczyń ceramicznych wykazały obecność kwasów tłuszczowych, które badacze zidentyfikowali jako pozostałości po produktach mlecznych, w tym najprawdopodobniej sfermentowanych napojów. W celu rozróżnienia czy są to pozostałości po mleku końskim, krowim czy wielbłądzim, badacze skupili się na współczynnikach izotopowych węgla. W zestawieniu z danymi referencyjnymi, wyniki analiz wskazały, że w pojemnikach znajdowało się mleko pochodzące od wielbłąda.
Napoje ze sfermentowanego mleka wielbłąda, takie jak chal są do dziś uznawana ze przysmak i spożywane w tej części świata. Ponadto z mleka wielbłąda jest produkowany także napój alkoholowy kumys.
©upyernoz, na licencji CC BY 2.0
To jednak nie wszystko! Znaleziska z Ayakagytmy dostarczają również istotnych danych w badaniach nad zagadnieniem udomowienia wielbłąda w Azji Centralnej.
Dotychczasowe ustalenia wskazują na dwa odrębne rejony udomowienia baktriana. Pierwsza strefa to południowy Turkmenistan, natomiast drugi rejon to wschodni Iran. Do udomowienia w obu tych częściach Azji Centralnej miało dojść w drugiej połowie czwartego tysiąclecia lub na początku trzeciego tysiąclecia p.n.e. Cechy morfologiczne kości wielbłądów, ale także koni odnalezionych w warstwach datowanych na pierwszą fazę osadnictwa (6100-5400 r. p.n.e.) wskazują, że nie były to jeszcze zwierzęta udomowione. W tym czasie, w przypadku rosnącego zapotrzebowania, pojedyncze osobniki były ujarzmiane. Ludności Azji Centralnej nie udało się jednak ich formalnie udomowić.
W przypadku ludności takich jednostek jak kultura Ayakagytma, których gospodarka opierała się na hodowli bydła i nie wykazywała śladów rolnictwa, podobne wyniki badań pozwalają lepiej zrozumieć wielowiekowe często relacje człowieka ze zwierzętami i ich genezę. W tym przypadku z wielbłądem z Azji Centralnej
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła
Źródło:
Autor: Adam Budziszewski
Redakcja: A.C.
Okładka: Ilustracja wygenerowana w Midjourney, edycja w PS K.K.
Promt: obraz baktriana azjatyckiego wielbłąda dwugarbnego prowadzonego za uzdę na pustyni Gobi przez piękną neolityczną mongolską kobietę nocą w stylu malarskim.