Śmierdzący problem – gdzie majowie chodzili do toalety?

Wyobraź sobie starożytne miasto Majów w czasach jego świetności. Prawdopodobnie zobaczyłbyś jego ceremonialne centrum, z wyniosłymi piramidami, imponującymi pałacami, rozległymi placami, a wszystko jest albo pomalowane na jaskrawoczerwony, albo oślepiająco biały kolor. Zauważysz dworzan przechadzających się po prywatnych patiach i służbę pędzącą we wszystkich kierunkach z codziennymi zadaniami. Być może uda ci się dostrzec władcę, siedzącego na wyściełanym tronie gdzieś w głębi skomplikowanego labiryntu korytarzy jego pałacu. Przez dachy wieje delikatny wietrzyk i słychać szmer nierozróżnialnych rozmów. Słabe zapachy jedzenia mieszają się z zapachami kwiatów… Potem wychodzisz poza ścisłe centrum miasta i wszystko się zmienia. Nietrwała architektura przeplata się z małymi przydomowymi ogródkami, wszędzie są ludzie i wszyscy wydają się krzyczeć. Psy szczekają, kilka indyków blokuje ci drogę, dzieci bawią się w błotnistej kałuży, a ty czujesz mdłości z powodu wszechobecnego zapachu ludzkich odchodów zmieszanego z zapachami organicznego rozkładu…

Chwila, chwila! Czy to naprawdę wiarygodny obraz?

Czytaj dalej „Śmierdzący problem – gdzie majowie chodzili do toalety?”

Nawóz zwierzęcy jako surowiec strategiczny w królestwie Mari

Królowie Mari w trzecim i na początku drugiego tysiąclecia p.n.e. kontrolowali ważny szlak handlowy biegnący doliną Eufratu. Choć ich państwo położone było w miejscu niesprzyjającym dla rolnictwa, gospodarka królestwa Mari potrafiła wyżywić znaczną liczbę ludności. Kluczem do zrozumienia tego paradoksu jest nawóz zwierzęcy.

W trzecim tysiącleciu p.n.e. i na początku drugiego najpotężniejszym państwem w północnej Mezopotamii było królestwo Mari. O jego potędze świadczy zarówno wielkość stolicy państwa (obecnie stanowisko archeologiczne Tell Hariri), która zajmowała obszar ponad 60 ha – więcej niż Kraków w XIII wieku – jak i fakt wpisania jego sześciu władców na Sumeryjską Listę Królów, czyli spis dynastii, którym było przypisywane sprawowanie zwierzchniej władzy w Sumerze. Dynastia z Mari była na tej liście jedyną dynastią z północnej Mezopotamii.

Sala tronowa w pałacu Zimri-Lima, ostatniego króla Mari fot. Herbert Frank (opublikowano na licencji CC BY 2.0, via Wikimedia Commons)
Sala tronowa w pałacu Zimri-Lima, ostatniego króla Mari
fot. Herbert Frank
(opublikowano na licencji CC BY 2.0, via Wikimedia Commons)

Czytaj dalej „Nawóz zwierzęcy jako surowiec strategiczny w królestwie Mari”