Urny domkowe są wyjątkowo rzadkimi i efektownymi znaleziskami. Od zakończenia II wojny światowej odkryto tylko trzy takie zabytki. Muzeum Archeologiczne w Gdańsku po raz pierwszy prezentuje publicznie popielnicę odkrytą w maju 2023 roku w miejscowości Bożepole Wielkie (gmina Łęczyce).
Urna powstała we wczesnej epoce żelaza, około 2600 lat temu (okres Ha C, lata 780–640 przed naszą erą). Jej kształt jest bardzo nietypowy, przypomina model glinianego domu stojącego na dziewięciu nóżkach. Pełniła funkcję popielnicy grobowej – złożono w niej przepalone (skremowane) kości ludzkie. Została odkryta w grobie skrzynkowym, wykonanym ze starannie ułożonych płyt kamiennych.
U schyłku epoki brązu na Pomorzu Wschodnim doszło do wielu zmian kulturowych. Pradziejowi mieszkańcy zaczęli porzucać cmentarzyska kurhanowe, zwłaszcza te położone w centralnej części Kaszub. W VIII wieku p.n.e. osadnictwo przesunęło się wyraźnie na północ, obejmując zwłaszcza tereny Pobrzeża, Wysoczyzny Żarnowieckiej oraz północnej części Pojezierza Kaszubskiego. To z tego ostatniego obszaru pochodzi prezentowany zabytek.
Popielnica została odkryta w 2023 roku w Bożepolu Wielkim, podczas badań ratowniczych prowadzonych przez Fundację Dziedzictwa Archeologicznego. Następnie Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków zdecydował o przekazaniu zabytku do Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Tam specjaliści poddali ją drobiazgowym badaniom, wykonując między innymi opracowanie antropologiczne ludzkich szczątków kostnych (tego zadania podjęła się Alicja Drozd-Lipińska z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku). Konserwacja zabytku w pracowni gdańskiego Muzeum była żmudna i czasochłonna. Trwałe zabezpieczenie urny przed zniszczeniem oraz odtworzenie jej w pierwotnym kształcie pochłonęło w sumie dwa lata. Gros pracy wykonała Agata Krasnopiórko, konserwatorka Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.
W przyszłości urna domkowa z Bożepola Wielkiego trafi na nową wystawę archeologiczną w wyremontowanym Domu Przyrodników przy ul. Mariackiej w Gdańsku.
Kto chciałby zobaczyć popielnicę już teraz, może wziąć udział w publicznej prezentacji, która odbędzie się 21 sierpnia 2025 r. o godzinie 17:00 w Spichlerzu Błękitny Baranek przy ul. Chmielnej 53. Urna zostanie wystawiona na środku sali konferencyjnej. Pokazowi będą towarzyszyć krótkie, ok. 10-minutowe wystąpienia:
- archeolog dr Piotr Fudziński (Muzeum Archeologiczne w Gdańsku) wprowadzi gości w temat kultury pomorskiej i pradziejowych rytuałów pogrzebowych, przekaże też informacje antropologiczne dotyczące osób pochowanych w urnie,
- odkrywca urny Jacek Łoś (Fundacja Dziedzictwa Archeologicznego) opowie o okolicznościach odkrycia i stanie zachowania zabytku in situ,
- konserwatorki Joanna Jabłońska-Dyrda i Agata Krasnopiórko (Muzeum Archeologiczne w Gdańsku) przedstawią przebieg konserwacji i rekonstrukcji zabytku.
Wstęp na wydarzenie jest bezpłatny.
- Zapowiedź na stronie Muzeum Archeologicznego w Gdańsku: https://archeologia.pl/aktualnosci/blekitny-baranek-aktualnosci/urna-domkowa-bozepole-wielkie/
Wydarzenie na Facebooku: https://www.facebook.com/events/1248633433258221