Enigmatyczne pismo linearne A, znane z glinianych tabliczek pochodzących z czasów największego rozkwitu kultury minojskiej na Krecie (około 1800–1450 p.n.e.), może niedługo zostać odczytane. Nowatorska metoda, zaproponowana przez młodą badaczkę z Uniwersytetu w Cambridge, opiera się na… Internecie! Może on pomóc w odszukaniu prawdopodobnych powiązań ze znacznie lepiej rozpoznanym pismem linearnym B, które rozwinęło się w późniejszym okresie prehistorycznej Grecji. (Stopniowe) odszyfrowanie pisma linearnego A jest w zasięgu ręki!
Źródło: SigLA, Ester Salgarella, Simon Castellan. Dzięki uprzejmości dr Salgarella, na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Zagadka pisma linearnego A
Kultura minojska była cywilizacją okresu epoki brązu występującą na Krecie i niektórych wyspach Morza Egejskiego. Minojczycy stworzyli jedno z pierwszych społeczeństw miejskich w Europie. Rozszyfrowanie pisma, którym się posługiwali, przyczyniłoby się znacząco do pełniejszego odtworzenia obrazu kultury, sięgającej XVIII wieku p.n.e., oraz jej następców. Po upadku cywilizacji minojskiej nastąpiła zmiana pisma linearnego A w pismo linearne B, nie wiadomo jednak, jak do tego doszło. Pierwsze zabytki pisma linearnego B poprzedza okres około 50 lat, z którego nie znamy żadnych archeologicznych dowodów na używanie pisma linearnego na Krecie. Niemniej odnaleziono co najmniej 1400 inskrypcji pisma linearnego A z wcześniejszego okresu, umieszczonych przede wszystkim na glinianych tabliczkach. Do tej pory nie wiadomo, co oznaczają.
Źródło SigLA, dzięki uprzejmości dr Salgarella, na podstawie licencji CC BY-SA 3.0
Rozszyfrowanie pisma linearnego A jest dla naukowców wyzwaniem od dziesięcioleci. Próbowano już powiązać je z innym pismem linearnym – ze względu na późniejszą chronologię określonym literą „B”. Pismo linearne B było używane w kontynentalnej części Grecji i na Krecie w czasie rozkwitu kultury mykeńskiej, około 50–150 lat później niż pismo linearne A, i zostało pomyślnie odczytane w latach pięćdziesiątych XX wieku.
Dr Ester Salgarella z Uniwersytetu w Cambridge to pionierka w dziedzinie prac nad pismem linearnym A . Jej przełomowe, wręcz detektywistyczne badania mogą pomóc językoznawcom w stopniowym odszyfrowaniu pisma linearnego A, co stałoby się kamieniem milowym także dla rozwoju badań nad językiem minojskim.
Dzięki analogiom odnalezionym w piśmie linearnym B rozpoznano już wartości fonetyczne większości znaków pisma linearnego A, lecz język, którym się wówczas posługiwano, wciąż pozostaje zagadką.
Zabytki pisma linearnego A zostały odnalezione na Krecie i wyspach Morza Egejskiego. Sporadycznie pojawiają się także w kontynentalnej Grecji i w Turcji. Późniejsze pismo linearne B, również odkryto w kontynentalnej Grecji, lecz w przypadku Krety – jedynie na dwóch stanowiskach: w Knossos oraz Chanii. Dr Salgarella wykazała, że wiele graficznych wariantów znaków pisma linearnego A zostało przeniesionych do pisma linearnego B, a analogiczna lokalizacja odnalezionych zabytków z pewnością ułatwiła jej to zadanie.
Małe gliniane „etykiety” znalezione na Krecie noszą ślady krótkich inskrypcji po jednej stronie, a po drugiej – odciski włókien lub sznurka. Może to być dowód na to, że etykiet używano do zabezpieczania informacji zapisanych na składanych lub zwiniętych materiałach, takich jak papirus, które nie przetrwały próby czasu.
Piętno czasu oraz inne czynniki, takie jak klęski żywiołowe przyczyniły się do unicestwienia zabytków, jednak pismo zupełnie przypadkowo odcisnęło się na glinianych etykietach i tabliczkach. Dr Salgarella wysnuła hipotezę, że w trakcie pięciu dekad, z których nie mamy żadnych zabytków piśmienniczych, pismo było używane rzadziej, ale przetrwało i powróciło w formie pisma linearnego B. O tym, że pismo linearne B stanowiło kontynuację pisma linearnego A, świadczą graficzne przedstawienia pisma linearnego B. Znaczenie obu pism było jednak odmienne, a co za tym idzie, nie tylko pismo, ale i języki różniły się od siebie.
Odszyfrowanie pisma linearnego A – przełom w badaniach
Aby ułatwić porównanie wspomnianych metod zapisów, dr Salgarella wraz z informatykiem dr. Simonem Castellanem z Uniwersytetu w Rennes, we Francji stworzyła internetową bazę danych „SigLA – Znaki linearne A: baza danych paleograficznych”. Jak wyjaśnia: „W tej chwili istnieje wiele nieporozumień dotyczących pisma linearnego A. Tak naprawdę nie wiemy, ile znaków należy uznać za podstawowe; w przeszłości doszło już nawet do częściowo błędnej klasyfikacji znaków” (tłumaczenie autorki). Niestety, dla języka minojskiego i pisma linearnego A nie dysponujemy kamieniem z Rosetty, który umożliwiłby odczytanie znaków. Z tego względu dogłębna i żmudna analiza językowa jest konieczna, aby osiągnąć sukces.
Źródło SigLA, dzięki uprzejmości dr Salgarella, na podstawie licencji CC BY-NC-SA 4.0
Pismo linearne A a język minojski
Obecnie nie znamy żadnego dokładnego przekładu znaków, który pomógłby językoznawcom odczytać inskrypcje zapisane pismem linearnym A. Najpierw należy zaklasyfikować język minojski do konkretnej rodziny językowej, co do tej pory się nie udało. Według dr Salgarelli zebranie w jednej bazie danych wszystkich znanych nam znaków zapisanych pismem linearnym A pomoże w zrozumieniu języka minojskiego.
Wiadomo, że do zapisu słów w piśmie linearnym B używano sylabogramów (znaków oznaczających sylaby) oraz piktogramów lub ideogramów (wyrażających całe pojęcia) o różnym stopniu skomplikowania. Taka zasada mogła zostać przyjęta także w piśmie linearnym A. Badania dr Salgarelli polegają na analizie struktury zapisów pod kątem funkcji, w jakiej występuje dany znak pisma – czy jest sylabą, ideogramem czy też na przykład znakiem interpunkcyjnym.
Niektóre logogramy – znaki przedstawiające konkretne słowa, w tym przypadku towary, takie jak ziarno, oliwki, oliwa, wino czy figi są zbliżone w piśmie linearnym A i w piśmie linearnym B, co pozwala przypuszczać, że słowa używane przez Mykeńczyków mogły być zaczerpnięte z języka minojskiego. Stworzona przez dr Salgarellę baza danych ma docelowo pomóc badaczom w zidentyfikowaniu większej liczby takich znaków podstawowych – prostych ideogramów funkcjonujących zarówno w piśmie linearnym A, jak i piśmie linearnym B. Do tej pory wyszczególniono ich około 80. Dodatkowo, rozpoznano grupę znaków specyficznych, które są poświadczone jedynie na zabytkach pisma linearnego A znalezionych w konkretnym miejscu.
Baza internetowa stworzona przez dr Salgarellę we współpracy z dr. Castellanem zawiera około 300 standardowych znaków i 400 zapisów, skopiowanych odręcznie. Z pewnością z czasem będzie ich przybywało.
Praca dr Salgarelli jest wysoko oceniana przez badaczy kultury greckiej. Badaczka ma nadzieję, że jej odkrycia zainspirują obserwacje naukowe na zupełnie nowatorskim poziomie dzięki współpracy językoznawców, paleografów i archeologów. Pozostaje nam trzymać kciuki i śledzić postępy w rozwijaniu bazy danych oraz w skrupulatnej pracy badaczy. Być może jesteśmy świadkami odkrycia przełomowej metody, dzięki której zrozumiemy nie tylko pismo linearne A, lecz także otworzymy drzwi do odczytania innych nierozszyfrowanych do tej pory pism oraz do zrozumienia języków dawnych kultur.
Więcej na temat badań nad pismem linearnym A można znaleźć w:
Salgarella E., Castellan S. (2020) SigLA The Signs of Linear A: a Paleographical Database
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, z częścią zdjęć, z podaniem źródła
Autor:
Aleksandra Jaszczurowska – absolwentka Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych oraz studentka Wydziału Archeologii i Wydziału Historii na Uniwersytecie Warszawskim. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół archeologii pradziejowej, przede wszystkim Egiptu. Dużą uwagę przykłada do archeologii eksperymentalnej, ale w każdej specjalizacji archeologicznej znajdzie coś dla siebie. Ponadto badaczka historii XX wieku.
Redakcja: M.M.
Korekta językowa: A.J.