Tak było we Wrocławiu – podsumowanie konferencji CAA POLAND 2025 „Dokumentacja – integracja – rekonstrukcja”

W dniach 6 – 7 czerwca odbyła się 8 edycja konferencji polskiego oddziału Computer Applications and Quantitative Methods in Archaeology pod tytułem CAA POLAND Wrocław 2025 “Dokumentacja – integracja – rekonstrukcja”. Tematyka tegorocznej Konferencji obejmowała nowoczesne podejścia do dokumentacji dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem technologii cyfrowych, takich jak skanowanie 3D, fotogrametria i modelowanie komputerowe, analizy GIS, HBIM (modelowanie informacyjne budynków historycznych) oraz tworzenie baz danych.

Podstawowym celem konferencji była integracja środowisk naukowych i zawodowych z różnych dziedzin: humanistyki, nauk technicznych i inżynieryjnych oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się ochroną i promocją dziedzictwa.

Tegoroczna konferencja została zorganizowana się dzięki współpracy CAA Poland oraz trzech wrocławskich instytucji: Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu, Oddziału Muzeum Miejskiego Wrocławia.

Patronat medialny sprawowała Archeologia Żywa i Archeowieści, z kolei patronatu honorowego udzielił Konferencji Rektor PWr prof. Arkadiusz Wójs.  

Zanim rozpoczęły się obrady konferencyjne, uczestnicy mieli okazję wziąć udział w praktycznych warsztatach, które odbyły się 5 czerwca na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Spotkanie zgromadziło blisko 50 osób zainteresowanych nowoczesnymi metodami dokumentacji dziedzictwa kulturowego. Uczestnicy poznawali obsługi stacjonarnych i mobilnych skanerów 3D (dzięki wsparciu firm Smarttech 3D i Navigate), a także mogli zgłębić tajniki modelowania obiektów zabytkowych z wykorzystaniem technologii HBIM. Nie zabrakło również warsztatów praktycznych, dzięki którym uczestnicy mogli poznać możliwości systemów GIS, a także zapoznać się z metodami analiz morfologicznych, które pozwoliły lepiej zrozumieć strukturę i historię badanych obiektów

Obrady Konferencji odbyły się w wyjątkowej scenerii sal Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Konferencję otworzyli dr Anna Kubickiej-Sowińska, dr Maria Legut-Pintal, dyrektor muzeum prof. dr hab. Maciej Trzciński, zastępca dyrektora ds. badań naukowych Instytutu Archeologii UWr dr Mirosław Furmanek, oraz dr Łukasz Miszk – prezes CAA Polska. Program obejmował osiem sesji naukowych, skupionych wokół kluczowych zagadnień związanych z dokumentacją dziedzictwa kulturowego. Łącznie wygłoszono 37 referatów, dzięki którym słuchacze mieli okazję zapoznać się z najnowszymi osiągnięciami w zakresie fotogrametrii, skanowania 3D, tworzenia i integracji baz danych w środowiskach GIS i HBIM, a także modelowania i rekonstrukcji obiektów zabytkowych. Dużym zainteresowaniem cieszyły się również prezentacje dotyczące wykorzystania sztucznej inteligencji w badaniach, popularyzacji dziedzictwa oraz zagadnienia związane z jego ochroną.

Pierwsze dwie sesje dotyczyły zastosowanie metod skanowania 3D, i fotogrametrii. Sesja Dokumentacja – skanowanie i fotogrametria zgromadziła wystąpienia sztandarowych projektów z wykorzystaniem metod 3D w archeologii, takich jak zastosowanie bezzałogowego statku powietrznego z sensorem LiDAR na przykładzie Olandii w Szwecji, porównania jakości metod dokumentacji fotogrametrycznych, zastosowania skanowania i silnika gier Unreal Engine na przykładzie likwidowanych kopalń, czy badań w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

W drugim bloku sesji Dokumentacja – skanowanie pokazano wyniki przykłady prac z zastosowaniem bezdotykowych skanerów 3D SMARTTECH, analizami modeli 3D siekierek z Roska, analiz traseologicznych ceramiki, a także metodę modelowania – Gaussian splat. Metoda ta proponuje alternatywny sposób wizualizacji przestrzeni 3D przy użyciu tak zwanych splattów – generowanych na podstawie chmur punktów eliptycznych rozmyć gaussowskich, o zmiennej wielkości i płaszczyźnie wyświetlania. Sama teoria gaussian splatting powstała w latach dziewięćdziesiątych, ale rozwinęła się dopiero niedawno dzięki zwiększonym możliwościom obliczeniowym i analitycznym. Jej istotną zaletą jest szybsze i wierniejsze wizualnie odwzorowanie zarejestrowanej przestrzeni 3D, uwzględniające dynamiczne zmiany oświetlenia sceny w porównaniu do modeli typu mesh tworzonych klasyczną metodą fotogrametryczną.

Na konferencji nie zabrakło sesji poświęconej bazom danych. Na sesji zaprezentowano metody tworzenia trójwymiarowej bazy danych na wczesnośredniowiecznym stanowisku kurhanowym w Nowym Chorowie, digitalizacji i cyfrowej publikacji kolekcji artefaktów z Zbiory Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, i „Leksykon Archeologii Katyńskiej (1995-2015). Ważne wystąpienie poświęcone zostało repozytorium dla archeologów powstającego w ramach konsorcjum DARIAH – RADOGOST.

Duża niespodzianką była sesja poświęcona modelowaniu, sztucznej inteligencji, oraz integracji danych GIS. Pojawiły się tu referaty ukazujące wyniki prac polskich zespołów lub z udziałem polskich badaczy. I tak, pokazano wyniki projektu z wykorzystaniem modelowania agentowego (ABM) na przykładzie rzymskich amfor, systemów dróg Wari w północnym Peru, zastosowania SAR w wykrywaniu potencjalnych stanowisk archeologicznych, oraz dwie prezentacje dotyczące wykrywania obiektów archeologicznych za pomocą sztucznej inteligencji – kopalń krzemienia w Egipcie oraz systemów nawadniania na Bliskim Wschodzie.

Drugi dzień konferencji rozpoczął się rozbudowaną sesją poświęconą technologii HBIM – Heritage Building Information Modelling. Na sesji pojawiły się różne przykłady zastosowania modelowania HBIM, a także pokrewnych metod fotogrametrii i rekonstrukcji 3D. Referaty objęły projekty wykorzystujące wspomniane metody na przykładzie hypostylowej kaplicy Hathor w świątyni Hatszepsut, Zamku Czocha, Musti (Tunezja), Starej Wielkiej Synagogi we Włocławku oraz willi profesora Hilarego Koprowskiego w Celestynowie. Ostatnie wystąpienie sesji zaprezentowało problematykę dokumentacji zbrodni wojennych w Jahidnem (Ukraina) przy użyciu metod 3D.

Szóstka z sesji objęła różnego rodzaju próby rekonstrukcji i wizualne aspekty popularyzacji archeologii. W ramach sesji zaprezentowano wyniki analizy widoczności i słyszalności mówców w starożytnym Rzymie, archeologii zmysłów na przykładzie wybranych budowli Starożytnego Egiptu, prezentacji aplikacji popularyzującej wyniki modelowania 3D tarasów z Musti, wykorzystania generatywnego AI do tworzenia wizualizacji monet oraz metod rekonstrukcji twarzy metodami 3D.

Następna sesja także kontynuowała szeroko pojęty temat rekonstrukcji i wizualizacji. Pojawiły się także prezentacje poświęcone modelowaniu proceduralnego w architekturze i dziedzictwie archeologicznym. Pokazano przykłady modelowania proceduralnego zabudowy miejskiej, modelowania i symulacji komputerowych na przykładzie Jeleniej Góry i Wrocławia, rekonstrukcji zamku Radosno, a także krytycznej analizie metod 3D. Ostatnia prezentacja pokazał doświadczenia redakcji Archeowieści w tworzeniu wizualizacji do artykułów popularyzatorskich przy użyciu generatywnego AI.

Ostatnia sesja ta zgromadziła wyniki prac przedstawicieli służb konserwatorskich. Pokazano problematykę inwestycji w obszarach historycznych, klasyfikacji zasobów dziedzictwa z wykorzystaniem standardu IFC oraz otwartych słowników danych buildingSMART Data Dictionary (bSDD), w kontekście tworzenia semantycznie bogatych modeli Heritage BIM (HBIM). Kolejne wystąpienie objęła tematem generatywne metody AI i badania ankietowe do oceny jakości odnowionych elewacji. Zaprezentowano problematykę ochrony dziedzictwa z zastosowaniem najnowszych technologii, a także przemiany elewacji kamienicy Rynek 60 we Wrocławiu.

Obrady konferencji przebiegały w atmosferze intensywnej wymiany myśli i doświadczeń. Szczególne zainteresowanie wzbudziły prezentacje dotyczące zastosowania sztucznej inteligencji w badaniach nad dziedzictwem kulturowym oraz w jego promocji. Dużo uwagi poświęcono również nowoczesnym narzędziom informatycznym, wspierającym rekonstrukcję obiektów i procesów historycznych. Technologie takie jak modelowanie 3D, systemy GIS także cieszyły się popularnością. Uczestnicy wielokrotnie podkreślali, jak istotna jest integracja danych pochodzących z różnych źródeł – od badań nieinwazyjnych, przez wykopaliska, po analizy laboratoryjne – oraz potrzebę wypracowania spójnych standardów dokumentacyjnych, które umożliwią ich efektywne wykorzystanie.

Zaprezentowane referaty pokazały, że polska archeologia dynamicznie rozwija się w zgodzie ze światowymi trendami. Szczególnie cieszył aktywny udział studentów i doktorantów – dla wielu z nich była to pierwsza okazja do zaprezentowania wyników swoich badań przed szerokim gronem specjalistów. Ich obecność i zaangażowanie stanowią najlepszy dowód na to, że przyszłość badań nad dziedzictwem kulturowym rysuje się obiecująco.

 

Autorzy: Nazarij Buławka, Maria Legut-Pintal, Łukasz Czyżewski, Roland Okoń