W dniu 3 grudnia Europejska Rada ds. Badań Naukowych (European Research Council, ERC) ogłosiła wyniki konkursu na granty Consolidator, którego laureatką została prof. Małgorzata Kot z Wydziału Archeologii UW. Jest to jedyny grant Consolidator przyznany w tym roku polskiej instytucji. Co więcej, pierwszy w historii grant ERC Synergy dla Uniwerystetu Warszawskiego otrzymał prof. Adam Izdebski z Wydziału Artes Libreales.
INASIA: Czy to ludzie współcześni? Inicjalny górny paleolit w zachodniej części Azji Centralnej.
Badania będą prowadzone w Azji Centralnej, na terenie zachodniego Tienszanu i Pamiro-Ałaju.l. Choć szczyty w tym wysokogórskim rejonie osiągają cztery tysiące metrów, jest to jedyna dostępna droga migracji człowieka współczesnego z Afryki do Azji Północno-Wschodniej.
– Znaleźliśmy w Azji Centralnej stanowiska archeologiczne datowane na 70 tysięcy lat, na których widzimy ślady pewnej innowacji technologicznej w sposobie produkcji narzędzi kamiennych, którą tradycyjnie wiążemy z człowiekiem współczesnym – mówi prof. Małgorzata Kot.
Naukowcy chcą zbadać, czy twórcami tej innowacji byli ludzie współcześni, którzy dotarli do Azji Centralnej już 70 tysięcy lat temu, czy może Neandertalczycy lub Denisowianie, którzy wówczas zamieszkiwali ten region. A jeśli Neandertalczycy lub Denisowianie, to wskazywałoby, że to od nich innowacje tę przejął później człowiek współczesny.
Na wskazanym obszarze prowadzone były już badania stanowisk otwartych. Swoje badania od 30 lat prowadzi tam m.in. prof. Karol Szymczak z Katedry Archeologii Epoki Kamienia Wydziału Archeologii UW. Jak dotąd, udało się znaleźć kamienne narzędzia, ale brakuje wiedzy, kto je wykonał. Do tego potrzebne są badania materiału genetycznego, który w suchym i ciepłym klimacie Azji Centralnej nie jest w stanie przechować się przez tysiąclecia. Badacze muszą szukać stanowisk, w których panują chłodniejsze i bardziej wilgotne warunki.
– W tamtym regionie świata oznacza to wysokogórskie jaskinie. Ten projekt to wielkie wyzwanie. Jak szukać jaskiń, których nie ma na żadnych mapach? Jak do nich dotrzeć przez góry, przez które nie wiodą żadne szlaki ani ścieżki? – mówi prof. Małgorzata Kot.
Pierwsze obiecujące stanowiska zostały już odnalezione podczas badań pilotażowych. Ekspedycja prof. Małgorzaty Kot odnalazła w tym roku jaskinię, w której znajdują się plejstoceńskie nawarstwienia, a w nich zabytki kamienne i paleniska, którym towarzyszyły kości zwierzęce. Takie odkrycie daje szansę na znalezienie w kolejnych sezonach także kości ludzkich, a w nich zachowanego materiału genetycznego.
– Nawet jeśli nie znajdziemy kości ludzkich, będziemy szukać ludzkiego materiału genetycznego w samych sedymentach. Mam nadzieję, że zaprzęgając wszystkie dostępne dziś metody laboratoryjne, odpowiemy na pytanie, kto jest twórcą znajdowanych przez nas zabytków kamiennych. W konsekwencji będziemy mogli powiedzieć, na ile to kontakt z innymi gatunkami hominidów ukształtował nas jako ludzi współczesnych i na ile to my przyczyniliśmy się do ich wymarcia – mówi badaczka.
Projekt prof. Małgorzaty Kot będzie realizowany przez pięć lat – do 2029 roku. Kierowniczka projektu planuje współpracę interdyscyplinarną z udziałem naukowców z innych ośrodków, między innymi Narodowego Centrum Archeologii Uzbeckiej Akademii Nauk, Instytutem Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka w Lipsku, Instytutem Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk, czy Instytutem Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk. Prace wesprą nie tylko paleoantropolodzy, paleogenetycy, ale także geolodzy, paleontolodzy i paleobotanicy.
Serdecznie gratulujemy laureatce! Nie bylibyśmy sobą gdybyśmy nie przypomnieli o serii popularyzacynej, którą publikowaliśmy w roku 2023 we współpracy z prof. Małgorzatą Kot! Przy tej okazji przypominamy teksty o badaniach zespołu laureatki grantu ERC w jaskiniach Jury Krakowsko-Częstochowskiej, które znajdziecie pod tym linkiem.
EUROPEST
Nie sposób także nie wspomnieć o pierwszym grancie ERC Synergy dla Uniwersytetu Warszawskiego. Kierować nim będzie prof. Adam Izdebski z Artes Liberales. Interdyscyplinarny zespół naukowców pod kierownictwem prof. Adama Izdebskiego z Uniwersytetu Warszawskiego otrzymał prestiżowy grant Synergy Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). Projekt EUROpest: Zrozumieć na nowo rolę pandemii w przedprzemysłowej Europie (1300-1800 CE): historia, nauki przyrodnicze i uczenie maszynowe będzie realizowany w konsorcjum, którego liderem jest Uniwersytet Warszawski.
Dlaczego ta sama fala pandemii w jednym miejscu powoduje wielkie spustoszenie, a w innym „przechodzi bokiem”? Co decyduje o tym, że nie wystarczy wiedzieć, z jakim patogenem mamy do czynienia, żeby przewidzieć, co się wydarzy? Odpowiedzi na te pytania poszukuje międzynarodowy zespół projektu EUROpest, który otrzymał ERC Synergy Grant przyznany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC).
Realizacja projektu EUROpest: Zrozumieć na nowo rolę pandemii w przedprzemysłowej Europie (1300–1800 CE): historia, nauki przyrodnicze i uczenie maszynowe potrwa sześć lat, a rozpocznie w połowie przyszłego roku. Uczestniczy w nim 10 ośrodków badawczych z Europy i Stanów Zjednoczonych.
– Głównym celem naszego projektu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego te same patogeny, zależnie od kontekstu, wywołują różne skutki biologiczne, ekologiczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe. Chcemy na to odpowiedzieć, badając ponad 50 różnych epidemii w historii Europy, od Czarnej Śmierci po okres uprzemysłowienia, czyli przez ponad 500 lat, patrząc na wszystkie możliwe aspekty – od klimatu, przez genetykę, ekologię, po tak nietypowe kwestie, jak wspólny śpiew w kościele czy rodzaje noszonych czapek – mówi prof. Adam Izdebski z Wydziału „Artes Liberales” UW.
Dla każdej z epidemii zespół będzie się starał wykorzystać badania historyczne i archeologiczne po to, aby zrekonstruować miejscowe warunki życia codziennego (ubiór, mieszkanie, dietę, stan zdrowia), jak również strukturę demograficzną, wiedzę i wyobrażenia o chorobach, środki transportu i szlaki handlowe, sytuację polityczną, gospodarczą i religijną.
– Nie poprzestaniemy na tym – sięgniemy po metody archeogenetyki, żeby przebadać ofiary tych epidemii i dowiedzieć się, jakie bakterie i wirusy krążyły w ich krwiobiegu w chwili śmierci – wyjaśnia naukowiec i dodaje: – Do tej historycznej i biologicznej wiedzy dorzucimy wiedzę ekologiczną i klimatyczną.
Badany teren Europy przedprzemysłowej posłuży w ten sposób za rodzaj laboratorium, które pozwoli na zbudowanie i przetestowanie teorii, wspierającej wysiłki zmierzające do modelowania pandemii przyszłości.
– Cała ta ogromna wiedza zostanie następnie przeanalizowana z wykorzystaniem uczenia maszynowego, dzięki czemu powstanie model teoretyczny, który będzie miał również zastosowanie w przyszłości. Pokażemy, w jaki sposób można uwzględniać wszystkie te czynniki, żeby przewidywać ryzyko skutków przyszłych pandemii oraz ich przebiegu w Polsce i na całym świecie – wyjaśnia prof. Izdebski.
Poza Uniwersytetem Warszawskim czołowymi instytucjami w projekcie są Uniwersytet w Gießen w zachodnich Niemczech, Georgetown University w Waszyngtonie oraz Instytut Maxa Plancka Antropologii Ewolucyjnej w Lipsku w Niemczech.
W Polsce zespół EUROpest będzie reprezentowany przez dwie instytucje – Uniwersytet Warszawski i Instytut Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego PAN, gdzie zespół pod kierownictwem prof. Michała Słowińskiego będzie odpowiadał za badania terenowe z zakresu paleoekologii w Litwie, Ukrainie i Polsce. Dodatkowo badania zespołu na UW wesprze grupa prowadzona przez historyka gospodarczego i demografa prof. Piotra Guzowskiego z Uniwersytetu w Białymstoku.