W Warszawie odbyło się spotkanie młodych badaczy Egiptu i Nubii „Sympozjum Młodych Egiptologów”

W dniach 07 i 08 czerwca 2024 r. odbyła się studencko-doktorancka konferencja Sympozjum Młodych Egiptologów zorganizowana przez Studenckie Koło Naukowe Starożytnego Egiptu KEMET. Była to siódma edycja wydarzenia, które wznowiono po kilkuletniej przerwie. Celem spotkania było zintegrowanie społeczności studentów zainteresowanych tematyką starożytnego Egiptu i Nubii z różnych ośrodków badawczych. Uczestnicy pochodzili z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, Sapienza Universitá di Roma oraz Narodowej Akademii Nauk Ukrainy.

Otwarcie konferencji

Konferencję uroczyście otworzył prodziekan ds. finansowych Wydziału Archeologii UW dr Michał Starski. Następnie wykład inauguracyjny pt. „Deir el-Bahari w okresie hellenistycznym i rzymskim” wygłosił prof. dr hab. Adam Łajtar. Świątynia grobowa Hatszepsut w Deir el-Bahari jest jednym z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych elementów krajobrazu kulturowego Teb Zachodnich. Przybliżone zostały nam zmiany jakim uległo funkcjonowanie tej świątyni po utracie przez nią pierwotnej funkcji i to jak w następstwie tego świat grecko-rzymski przenikał się z lokalną egipską tradycją. W tym czasie górny taras świątyni był miejscem kultu Amenhotepa syna Hapu – egipskiego dostojnika okresu Nowego Państwa, który z czasem zyskał rolę bóstwa. Profesor Łajtar pokazał nam ślady, które zostawili wierni udający się do tej świątyni z prośbami o uzdrowienie. 

Pierwsza piątkowa sesja skupiała się wokół tematów związanych z archeologią osadniczą, szczególnie ze stanowiskiem Tell el-Retaba. Pierwszy referat „Źródła do rybołówstwa w starożytnym Egipcie” wygłosiła Beata Zaborowska. Przybliżyła ona stosowane w starożytności metody połowu ryb. Przeanalizowała też jakie mocne i słabe strony mają różne kategorie źródeł, które wykorzystuje się do rekonstrukcji technik starożytnego rybołówstwa.

Drugi referat w tej sesji wygłosiła Małgorzata Masztalerz. W swojej prezentacji „Amulety fajansowe z Trzeciego Okresu Przejściowego z Tell el-Retaba” przedstawiła typy znalezionych na tym stanowisku amuletów fajansowych oraz przybliżyła nam ich funkcję. Porównała ona ten zestaw z najczęściej spotykanymi typami na stanowiskach z Delty datowanych na Trzeci Okres Przejściowy. Wykazała w ten sposób, że zbiór zabytków z Tell el-Retaba zawiera typy ozdób, które występowały w tym okresie powszechnie na stanowiskach osadniczych w Dolnym Egipcie.

Ostatni referat tej sesji pod tytułem „Klątwa czy ochrona? Funkcje figurek z wypalanej gliny z Tell el-Retaba z Nowego Państwa i Trzeciego Okresu Przejściowego” przedstawiła Zuzanna Dragunowicz. Omówiła ona kwestię ręcznie robionych figurek glinianych, które dotychczas ze względu na swoją mało estetyczną formę były często pomijane przez badaczy. Pokazała jakie typy figurek znaleziono na stanowisku Tell el-Retaba i zaproponowała ich możliwe funkcje. Spróbowała też odpowiedzieć na pytanie, jaką rolę mogły pełnić  w życiu domowym Starożytnych Egipcjan.

Młodzi ceramolodzy

Kolejna sesja skupiona była na temacie egipskiej ceramiki. Rozpoczęła ją Aleksandra Jaszczurowska z Sapienza Universitá di Roma swoim referatem „Naczynia ceramiczne importowane z Lewantu do Egiptu w okresie II i III dynastii”. Przedstawiła ona jakie typy naczyń importowali Egipcjanie w tym czasie i jakie mogły pełnić funkcje. Porównała je ze znaleziskami z terenów Lewantu, aby pokazać, czy możliwe jest dokładne ustalenie ich proweniencji analizą makroskopową i petrograficzną. Na podstawie analizy kontekstów przeanalizowała kto właściwie mógł sobie pozwolić na takie importy. Porównanie zebranych przez nią danych z okresami wcześniejszymi i późniejszymi pozwolił na sprawdzenie, czy zaszły jakieś zmiany w czasie w kwestii liczebności, jakości i rodzajach importów.

Następne wystąpienie zatytułowane „Ceramiczne wyposażenie domostw w przygranicznej osadzie wczesnego Nowego Państwa – metodologia badań” wygłosiła Ania Weźranowska. Przybliżyła ona problemy badawcze swojej pracy doktorskiej oraz metody, które mają jej umożliwić odpowiedź na pytania czym i w jakich miejscach zajmowali się starożytni mieszkańcy Tell el-Retaba. Omówiła, w jaki sposób właściwie możemy badać ceramikę, jakie dane możemy na jej podstawie uzyskać i jak później wyniki tych analiz możemy przekładać na informacje o aktywnościach, którymi zajmowali się ówcześni ludzie.

Wystąpienie Mateusza Szemberskiego pt. „Analiza znalezisk amfor pozyskanych podczas badań prowadzonych na nekropolii w Berenike datowanej na okres późnego antyku” zamykało sesję ceramologiczną. Berenike było ważnym stanowiskiem handlowym, które w okresie późnoantycznym było zamieszkiwane przez Blemmiówi. Referent pokazał jakie amfory trafiały do Berenike w tym okresie i jakie towary były w nich transportowane. Na podstawie obecności amfor z konkretnych lokalizacji spróbował on zrozumieć jaką rolę w handlu pełniło to stanowisko u schyłku antyku. Omówił on również dlaczego znalazły się na nekropolii i jaką pełniły rolę w rytuałach pogrzebowych na tym stanowisku w okresie, kiedy Berenike znajdowało się pod władzą koczowniczego plemienia Blemmiów. 

Sesja grecko-rzymska

Ostatnia piątkowa sesja dotyczyła archeologii okresu grecko-rzymskiego w Egipcie. Rozpoczął ją Michał Mozyrski referatem zatytułowanym „Drobny pieniądz obiegowy Egiptu u schyłku starożytności wobec znalezisk monetarnych regionu Mareotis”. Omówił on tam jak działał system monetarny w V-VII w n.e w rejonie jeziora Mareotis. Większość materiału monetarnego z tego okresu stanowią minimi, czyli niewielkie monety, które dotychczas były pomijane w badaniach. Znaleziska z opracowywanego przez referenta stanowiska Marea/Filoksenite zostały porównane z materiałem z innych stanowisk z regionu Mareotis, w celu lepszego zrozumienia systemu monetarnego u schyłku starożytności.

Wystąpieniem zamykającym piątkowe obrady był referat Jakuba Godka „Wykorzystanie szkła, fajansu i błękitu egipskiego w mozaikach hellenistycznych Egiptu”. Przedstawił on początki mozaiki w Egipcie, które wiązane są z panowaniem ptolemejskim. Mozaiki egipskie nie różnią się stylem czy ikonografią od tych z innych regionów Morza Śródziemnego. Referent wykazał jednak, że badania wykorzystywanych materiałów wskazuje na użycie w produkcji mozaik szkła, fajansu i błękitu egipskiego, co pozwoliło ówczesnym artystom między innymi na poszerzenie stosowanej palety barw. Analiza wykorzystywanego materiału metodami archeometrycznymi takimi jak XRF, EDS, VIL może pozwolić na lepsze zrozumienie pochodzenia i ewolucji technik wykorzystywanych do wytwarzania mozaik.

Medycyna w starożytnym Egipcie

Pierwsza sobotnia sesja związana była z zagadnieniem  medycyny  w starożytnym Egipcie i rozpoczęła ją Maria Ibek z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej referat „Nadnaturalne zagrożenia w starożytnym Egipcie oraz sposoby na ochronę przed nimi” opisywał jakie niebezpieczeństwa, które obecnie określilibyśmy jako demony, stanowiły zagrożenie dla starożytnych Egipcjan. Przedstawiła w nim też jakimi metodami próbowali się chronić przed tymi zagrożeniami m.in. zaklęciami i amuletami.

Kolejna wystąpiła Agnieszka Zyga z Uniwersytetu Jagiellońskiego z tematem „Medycyna starożytnego Egiptu – magia i ziołolecznictwo”. Egipska medycyna była połączeniem metod magicznych z naturalnym ziołolecznictwem, a sami Egipcjanie właściwie nie rozróżniali ich jako osobnych sposobów leczenia człowieka. Autorka przedstawiła kilka schorzeń, które były częstym problemem w starożytnym Egipcie oraz sposoby ich leczenia. Wśród nich znajdowały się metody bliżej związane z medycyną czy codziennym dbaniem o higienę, między innymi  grzebienie do wyczesywania wszy, ale również amulety i zaklęcia.

Tę sesję zamykała Karolina Lapeta z Uniwersytetu Jagiellońskiego referatem „Menstruacja a starożytny Egipt”. Skupiła się ona na tym, jakie znamy źródła, które pomagają nam zrekonstruować podejście Egipcjan do tego zjawiska. Omówiła kwestię terminu hsmn, który można wiązać właśnie z okresem, co pozwalałoby na zbadanie narracji na ten temat w źródłach pisanych. Większość tekstów, które to wzmiankują (na przykład Ostrakon OIM13512) pochodzi z osady robotników z Deir el-Medina, a niektóre wymieniają odosobnione miejsce, gdzie miały się udawać kobiety w trakcie menstruacji. Referentka omówiła hipotezy dotyczące tych miejsc, które badacze umieszczają wewnątrz domów lub poza osadami.

Badania nad sztuką starożytnego Egiptu

Drugi sobotni blok skupiał się wokół tematów związanych ze sztuką. Pierwsze wystąpienie w tym bloku zatytułowane „Korona bogini Hathor – studium obiektu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu” wygłosiła Klaudia Kornas z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Opisała ona jeden z zabytków z Muzeum Narodowego w Poznaniu, który trafił tam przez handel antykwaryczny i miejsce jego pochodzenia jest nieznane. Jest to korona odznaczająca się wysoką jakością wykonania, która była pierwotnie elementem większej figurki. Referentka omówiła ikonografię konkretnych elementów obiektu i przedstawiła inne możliwości jej interpretacji wraz z rekonstrukcją figurki, z której ten obiekt mógł pochodzić.

Kolejne wystąpienie „Polichromia sanktuarium kaplicy Hathor Świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari. Zagadnienia konserwatorskie” wygłosiła Paulina Staszkiewicz z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW. Opowiedziała ona o tym, w jak różnorodnym stanie zachowania znajdują się obecnie reliefy w Kaplicy Hathor i jakie są główne czynniki wpływające na to zróżnicowanie. Wśród najważniejszych  wymieniła starożytne zniszczenia i wysoką temperaturę. Wyjaśniła też jakie kroki podejmują konserwatorzy, aby zabezpieczyć reliefy przed dalszym niszczeniem.

Ostatnim wystąpieniem w tej sesji był referat Karoliny Jasieńskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego „Tajemnice tzw. „palety łowców””. „Paleta łowców” jest jedną z kilku zachowanych dekorowanych palet kosmetycznych z okresu predynastycznego. Referentka omówiła symbolikę jej kolejnych elementów w tym podwójnej protomy byka.

Sesja Interdyscyplinarna

Ostatnia sesja wystąpień dotyczyła motywu kontaktów międzykulturowych. Otwierała ją Olga Chatys referatem „Grecy w kontekście militarnym w Egipcie w czasach XVIII i XIX dynastii”. Autorka omówiła kwestię tego czy Mykeńczycy mogli służyć jako najemnicy na dworze faraona. Dla sprawdzenia tej hipotezy przeanalizowała przedstawienia ikonograficzne takie jak wizerunki z papirusu z Tell el-Amarna, na którym badacze dopatrują się charakterystycznych dla Egei hełmów z kłów dzika.

Jako druga wystąpiła Merial Figiel z prezentacją „Exploring the Elements in Ancient Egypt Through the Eyes of Diodoros and Strabo”. Na podstawie fragmentów tekstów Strabona i Diodora Sycylijskiego dotyczących Egiptu omówiła jaką rolę w mitologii egipskiej odgrywały żywioły. Zwróciła też uwagę na to, jakie ograniczenia pojawiają się w analizie źródeł klasycznych opisujące Egipt.

Trzecie wystąpienie tej sesji “How Womanhood is Made: The Portrait of Women in Contemporary Egypt” wygłosiła Agnieszka Szaforz. Na podstawie przeprowadzonych przez siebie wywiadów, próbowała omówić jak wygląda okres dojrzewania wśród młodych Egipcjanek. Omówiła kwestię tego, jakie elementy tradycji społecznych mają długą historię i czy możemy ją jakoś prześledzić do czasów współczesnych.

 

Zakończenie konferencji

 

Drugi dzień konferencji, a zarazem całe wydarzenie zamknęło wystąpienie dr Vitalia Okatenko i Romana Zymovetsa „A bronze figure of Osiris from the basin of the Siverskyi Donets River”. Referat dotyczył figurki Ozyrysa, którą badaczom pobliskiego scytyjskiego stanowiska przekazali detektoryści. Przedstawiony został dokładny opis figurki wraz z omówieniem tego czy znaleziono do tej pory inne podobne znaleziska na terenach wiązanych z kulturą Scytów.

Podczas konferencji uczestnicy mieli okazję poszerzyć swoją wiedzę o tematy związane nie tylko z Egiptem faraońskim, ale też okresem grecko-rzymskim. Mogli też oni zdobyć doświadczenie w występowaniu przed gronem osób podzielających ich zainteresowanie starożytnym Egiptem. Była to dobra okazja do nawiązania znajomości i kontaktów, które mogą w przyszłości przerodzić się w więcej wspólnych projektów.

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła

 

Autorki:

Beata Zaborowska – studentka I roku studiów II stopnia na kierunku Archeologia na Uniwersytecie Warszawskim, pisze pracę magisterską na specjalizacji ze starożytnego Egiptu

Olga Chatys – studentka I roku studiów II stopnia Kolegium Międzydziedzinowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych na kierunku Archeologia

Korekta: A.B.