Okoliczności i czas narodzin państwa polskiego fascynowały od dawna. Aktualnie obserwujemy wiele projektów badawczych, konferencji oraz badań indywidualnych, które analizują to zagadnienie w sposób interdyscyplinarny. Wciąż jednak pozostaje wiele pytań.
Świt państwa polskiego jest adresowany zarówno do specjalistów, jak i do szerszego kręgu zainteresowanych. Ukazuje nie tylko barwny obraz przeszłości sprzed tysiąca lat, ale również ilustruje wkład archeologii w poznawanie korzeni państwa, a tym samym Polski i Polaków.
Przed Chrztem
Wydarzenia tamtych lat, odnotowane przez zachodnich kronikarzy, ukazują postać Mieszka – wodza podejmującego wraz z braćmi walki toczone ze zmiennym szczęściem na zachodniej rubieży późniejszego państwa. Tylko jednego spośród nich (Czcibora) znamy z imienia, podczas gdy o drugim wiadomo jedynie, że zginął w starciu z niemieckim grafem Wichmanem. Nieliczne i lakoniczne zapiski źródłowe dotyczą rodu, który w ciągu zaledwie kilku lat – zapewne między 962 a 966 rokiem – wyprowadził swoje władztwo z niebytu do organizacyjnej i politycznej wielkości.
© A. Buko
Civitas Schinesghe
Średniowieczne przekazy stworzyły podatny grunt dla podejmowania prób naświetlenia okoliczności zaistnienia państwa i dynastii Piastów. Zainteresowanie budziła postać wodza i rodzinnej grupy przywódczej, której w zastanawiająco krótkim czasie udało się trwale i skutecznie dokonać dzieła budowy i konsolidacji terytorialnej państwa, utrwalonego w źródłach pisanych przed końcem wieku X pod łacińską nazwą Civitas Schinesghe (państwo gnieźnieńskie). Pojawia się ono na scenie środkowoeuropejskiej nagle, a jednocześnie późno, bo dopiero u progu lat 60. X wieku. Chyba z tej przyczyny podawano w wątpliwość, czy autorami takich sukcesów mogli być znani z braku zamiłowań wojennych przywódcy słowiańscy.
© A. Buko
Archeologia a świt państwa polskiego
Przełomowe znaczenie dla postępu badań w tej materii miał zainicjowany tuż po wojnie wielki program prac wykopaliskowych związanych ze zbliżającym się jubileuszem tysiąclecia państwa polskiego. Badaniom towarzyszyły liczne, wydawane zwłaszcza przez historyków, publikacje. Ostatnie lata dostarczają przykładów większych opracowań będących plonem badań indywidualnych, konferencji, jak i programów badawczych. Osnowę tych publikacji stanowi problematyka początków państwowości prezentowana w kontekście badań interdyscyplinarnych. Ale brakuje w nich chronologii ówczesnych wydarzeń, a zwłaszcza czasu i okoliczności przekształcania wielkopolskiego rdzenia w państwo terytorialne pierwszych Piastów, obejmujące inne regiony kraju. Dotyczy to między innymi roli, jaką w tworzeniu państwa odegrały tereny wschodniego Mazowsza czy południowo-wschodniej Małopolski. Co w przedmiotowych kwestiach ma do powiedzenia współczesna archeologia, której osiągnięcia stanowią podstawę niniejszej publikacji? W jakim stopniu dotychczasowe odkrycia w regionach można uznać za wystarczające? Na te pytania, wybrane spośród wielu, poszukiwać będziemy odpowiedzi. Podstawę źródłową książki stanowią rzeczy – rozumiane jako materialne świadectwa tamtych czasów – odkrywane w trakcie badań archeologicznych. Są to zarówno znaleziska małe (takie jak ozdoby, skarby monet, militaria czy przedmioty codziennego użytku), jak i duże (takie jak domostwa, grody czy cmentarze).
© S. Gronek
Od IX wieku do początków państwa Piastów
Książka Świt państwa polskiego składa się z ośmiu rozdziałów i obejmuje wybrane zagadnienia z dziejów ziem polskich w okresie między drugą połową IX a pierwszą połową XI wieku. Był to czas związany z procesami centralizacji władzy oraz formowaniem się państwa pierwszych Piastów. W pierwszym rozdziale przedstawiono panoramę przeobrażeń zachodzących na ziemiach polskich i u naszych sąsiadów od IX wieku . W kolejnych prezentowane są kluczowe odkrycia związane ze zmianami osadniczymi w regionach i z wyłanianiem się państwa Piastów. Ostatnie rozdziały opisują kwestie początków chrześcijaństwa na ziemiach polskich oraz dotyczące ludzi tamtych czasów.
Książka jest dostępna w sprzedaży w sklepie Muzeum Historii Polski oraz od początku października w księgarni Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, bez zdjęć, z podaniem źródła
Autor:
Andrzej Buko – profesor, mediewista, specjalista w zakresie archeologii średniowiecza. W latach 2007–2015 dyrektor IAE PAN. Autor licznych publikacji między innymi dotyczących archeologii Polski wczesnośredniowiecznej, cmentarzyska w Bodzi, czy kamiennej wieży w Stołpie.