Jesienią 2025 roku Zamek Królewski w Warszawie wraz z partnerami zaprasza do udziału w konferencjach naukowych poświęconych historii polskich królewien i ich roli na europejskim rynku matrymonialnym, działalności stronnictwa Czartoryskich i Poniatowskich, przemianom w architekturze zamkowej XVII wieku oraz archeologii w mazowieckich muzeach. Spotkania naukowe będą okazją do wymiany i popularyzacji wiedzy, dyskusji oraz prezentacji wyników badań.
Kiedy w 1987 roku w Poznaniu odbyła się pierwsza konferencja Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, a kilkanaście lat później – jej toruńska kontynuacja, nikt nie przypuszczał, że staną się one tak ważnymi punktami odniesienia dla całego środowiska. Dziś, po niemal czterech dekadach, wracamy do tej tradycji, by ponownie spojrzeć na kondycję badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – z nowej perspektywy, bogatszej o doświadczenia, metody i odkrycia ostatnich dwudziestu lat.
Czytaj dalej „Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 40 lat później”
Naczynia ceramiczne, choć często postrzegane jedynie jako przypadkowe skorupy, stanowią bezcenne źródło wiedzy o dawnym Egipcie. Na stanowiskach archeologicznych, takich jak Tell el-Retaba we wschodniej części Delty Nilu, są one najliczniejszą kategorią znalezisk. Tysiące, a czasem nawet miliony fragmentów naczyń trafia do rąk archeologów w każdym sezonie wykopaliskowym. Dla laika to bezładna masa jednak dla ceramologa – specjalisty zajmującego się badaniem ceramiki – każdy fragment to świadectwo codziennego życia, technologii wytwarzania i wymiany handlowej sprzed tysięcy lat.
Analiza ceramiki pozwala ustalić nie tylko chronologię warstw archeologicznych, ale także funkcje budynków, w których je odkryto – od magazynów i warsztatów po pomieszczenia służące jako jadalnie. Różnice w kształtach, rodzajach gliny, technikach wykonania czy wykończenia powierzchni mówią także wiele o statusie społecznym użytkowników naczyń i dalekosiężnych kontaktach handlowych, zarówno w obrębie Egiptu, jak i poza jego granicami.
Czytaj dalej „Świat codzienności w glinie zapisany – ceramika egipska z Tell el-Retaba”
Biżuteria wykonywana zarówno z materiałów organicznych, jak i nieorganicznych jest jednym z najwcześniejszych i najpopularniejszych materialnych świadectw ludzkiej aktywności i kultury odkrywanych na stanowiskach archeologicznych na całym świecie. Kiedy słyszymy biżuteria, myślimy o tej wykonanej z cennych metali, kamieni szlachetnych lub muszli. Ale okazuje się, że nasi przodkowie wykonywali ozdoby wykorzystując zaskakująco szeroką gamę materiałów. W trakcie badań nad pochówkami z rozległej nekropoli kultury łużyckiej w Domasławiu, polscy naukowcy natrafili na dowody celowego deponowania w grobie chitynowych pancerzy chrząszczy nanizanych na źdźbło trawy. To wyjątkowe odkrycie rzuca nowe światło na kulturę społeczności zamieszkujących tereny Dolnego Śląska we wczesnej epoce żelaza.
Czytaj dalej „Ozdoba z chrząszczy. Unikatowe znalezisko z cmentarzyska ciałopalnego w Domasławiu”
Czy rolnictwo to najgorszy czy najlepszy wynalazek człowieka? Nauka o początkach uprawy roślin i hodowli zwierząt. Rozmowa z profesorem Markiem Nowakiem na temat najnowszych ustaleń dotyczących pierwszych rolników.
Czytaj dalej „Tajemnice pierwszych rolników. Rozmowa z profesorem Markiem Nowakiem”
Często trudno nam wyobrazić sobie, jak dokładnie wyglądało życie codzienne w czasach starożytnych. Fantazjujemy na temat przeszłości, romantyzujemy jej obraz, kreujemy wizje mistycznych, niezrozumiałych obrzędów. Często widzimy ją też przez pryzmat wojen i kultury elit. Tymczasem nasi przodkowie najprawdopodobniej mieli podobne potrzeby i funkcjonowali w sposób zbliżony do naszego. Dobrym przykładem tej bliskości doświadczeń jest użytkowanie naczyń ceramicznych. Tak jak i my gotujemy w garnkach (dzisiaj już co prawda metalowych) i pijemy z kubków, tak też starożytni Egipcjanie używali konkretnych naczyń do konkretnych celów.
Drodzy Czytelnicy,
Po dwóch latach działań redaktorskich z okładkami tworzonymi przy pomocy Sztucznej Inteligencji (SI) wreszcie jesteśmy gotowi ogłosić światu naszą nową inicjatywę badawczą!
Jako redakcja Archeowieści rozpoczynamy bowiem projekt zatytułowany „Interpretacja treści wizualnych generowanych przez sztuczną inteligencję w komunikacji naukowej archeologii: perspektywa autorów i odbiorców”, który umożliwi nam przyjrzenie się temu, jak obrazy syntetyczne – tworzone przy pomocy najnowocześniejszych technologii SI – kształtują nasze wyobrażenia o przeszłości, wpływają na sposób odbioru informacji naukowych czy w ogóle funkcjonują w szerokim społeczeństwie.
Na początku września bieżącego roku w rubryce “Project Gallery” brytyjskiego czasopisma Antiquity ukazał się artykuł o wynikach wykopalisk zespołu archeologów z Wydziału Archeologii Uniwerystetu Warszawskiego oraz Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. Stefana Woydy w Pruszkowie na terenie Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego (MCM). Ośrodek hutniczy rozciąga się na zachód od Warszawy, na Równinie Łowicko-Błońskiej, a jego datowanie obejmuje czas około przełomu er. Nowe badania prowadzone w ramach projektu Terra Ferrifera pokazują, że mazowieccy hutnicy wytwarzali żelazo na dużą skalę znacznie wcześniej, niż dotąd przypuszczano.
„Pewien londyński handlarz farbami poinformował mnie, że jedna egipska mumia dostarcza wystarczającej ilości materiału, by zaspokoić potrzeby jego klientów przez siedem lat. Być może nie trzeba dodawać, że część pigmentów sprzedawanych jako ‘mumia’ jest fałszywa” – pisał Arthur Herbert Church w The Chemistry of Paints and Painting, opublikowanej w 1890 roku. Cytat ten odnosi się do pigmentu malarskiego wytwarzanego dosłownie z rozdrobnionych szczątków egipskich mumii, znanego jako Mummy Brown lub „Egyptian Brown”. Produkcja tego osobliwego barwnika sięga końca XVI wieku. Choć był uwielbiany przez wielu artystów, jego makabryczne pochodzenie rodzi pytanie: jak daleko są w stanie posunąć się twórcy w imię piękna?
Czytaj dalej „Grobowe faux pax: sztuka, eksploatacja i dziedzictwo barwnika „Mummy Brown””
Fajans w starożytnym Egipcie był materiałem powszechnie wykorzystywanym do produkcji naprawdę różnorodnych przedmiotów. Dziś kojarzony jest głównie z małymi, niebiesko-zielonymi eksponatami, które znajdujemy na wystawach muzealnych. Jednak dla starożytnych Egipcjan fajans był czymś więcej, niż materiałem użytkowym. W ramach prac wykopaliskowych Polsko-Słowackiej Misji Archeologicznej na stanowisku Tell el-Retaba, położonym w północno-wschodnim Egipcie, w sezonach 2017-2023 odkryto kilkadziesiąt zabytków fajansowych. Wszystkie zabytki wykonane z fajansu znaleziono w osadzie datowanej na Trzeci Okres Przejściowy. Analiza tych znalezisk potwierdza, że fajans poza funkcją użytkową mógł mieć właściwości symboliczne czy rytualne. Czy jednak sam materiał może nam powiedzieć coś więcej na temat samej społeczności zamieszkującej osadę Tell el-Retaba na początku I tysiąclecia przed naszą erą?
Czytaj dalej „Znaczenie i użycie fajansu egipskiego oczami mieszkańców Tell el-Retaba”
