Z gliny powstałeś w skorupę się obrócisz: Ceramika i ceramologia w Castillo de Huarmey

Stanowisko Castillo de Huarmey zlokalizowane jest na północnym wybrzeżu Peru około 850 kilometrów od serca Imperium Wari, która znajduje się w okolicach dzisiejszego miasta Quinua. Założenie samego mauzoleum w Huarmey jest niewątpliwie związane z Wari, co potwierdzają charakterystyczna architektura, wysokiej jakości rękodzieła, obrządki pogrzebowe oraz ogromna liczba fragmentów ceramiki. Castillo de Huarmey jest monumentalnym założeniem, składającym się ze złożonego systemu komnat i komór grobowych zajmujących łącznie obszar 45 ha. W efekcie mauzoleum zajmuje nie tylko całe wzgórze, ale rozciąga się na okoliczne doliny. Biorąc pod uwagę ten ogrom i majestat, polscy oraz peruwiańscy badacze stwierdzili, że Castillo de Huarmey nie jest tylko elitarnym grobowcem, ale regionalnym centrum władzy Imperium Wari, a także ośrodkiem religijnym skupionym wokół kultu przodków. Oddawanie czci zmarłym, nadal praktykowane w rejonie andyjskim, ma głębokie korzenie sięgające prekolumbijskiej przeszłości tamtejszych. Skorupy ceramicznych naczyń są nie tlyko jednym z rodzajów zabytków archeologicznych świadczących o praktykowaniu tych obrzędów również w okresie świetności Imperium Wari, ale również częstymi pozostałościami po rytualnych ucztach spożywanych zarówno przez żywych, jak i przez ich przodków…

Kim byli Wari?

Kiedy myślimy o przedhiszpańskich imperiach w rejonie andyjskim, od razu pomyślimy Tawantinsuyu, czyli Imperium Inków. Jednakże w ostatnich latach odkrycia archeologiczne dostarczają nam coraz więcej danych na temat istnienia przedinkaskich państw takich jak Tiwanaku i Wari. Nazwy tych imperiów znane są jednak niemalże tylko naukowcom zajmującym się archeologią Ameryk. Według najnowszych ustaleń Imperium Wari zaczęło rozwijać się około 600 roku n.e. w rejonie centralnych Andów. W momencie swojego największego rozwoju było dominującym i najbardziej kosmopolitycznym tworem państwowym w Ameryce Południowej.

W szczycie swojego terytorialnego rozwoju Imperium zdominowało niemalże całe terytorium dzisiejszej Republiki Peru. Na podstawie danych archeologicznych badacze stwierdzili, że Wari osiągnęli to przez kombinację ekspansji militarnej, dyplomacji i sojuszy opartych na wymianie dóbr. Imperium rozwijało się około 400 lat i zanikło około 1000 roku n.e. z niewiadomych do dziś powodów. W tym okresie w rejonie andyjskim zaczęły rozwijać się rozwinięte ośrodki miejskie, które połączone były dalekosiężną siecią dróg.

Ceramika z Castillo de Huarmey

Począwszy od 2010 roku polscy i peruwiańscy archeolodzy odkryli na stanowisku Castillo de Huarmey tysiące skorup naczyń ceramicznych. Samo ich skatalogowanie stanowi niezwykłe wyzwanie. Niemniej jednak niemalże od samego początku w oczy rzucało się niezwykłe zróżnicowanie form i dekoracji. Pomimo tego, że znaczna większość naczyń została wykonana z gliny lokalnego pochodzenia, to znaczna część kolekcji z Castillo de Huarmey wykazuje cechy nielokalne lub połączenia technik czy przedstawień ikonograficznych z różnych rejonów Imperium Wari.

Jedną z najbardziej charakterystycznych i interesujących kategorii naczyń ceramicznych są te wykonane z formy. Glina była umieszczana w formie, co umożliwiało rzemieślnikom tworzenie standaryzowanych i niemalże idealnie jednorodnych naczyń. Ta praktyka ma głębokie korzenie w andyjskiej tradycji produkcji ceramiki.

Kolejna niezwykle ważna grupa naczyń Wari to bogato zdobione polichromią arcydzieła, dowodzące wysokiego kunsztu rzemieślników imperialnych. Naczynia pokrywane były kolorowymi farbami, które tworzyły motywy geometryczne lub przedstawienia ikonograficzne z postaciami z repertuaru typowego dla kultury Wari, ale także z potencjalnymi adaptacjami i emulacjami lokalnych motywów zapożyczonych z odległych krańców Imperium Wari. Jedną z najbardziej charakterystycznych postaci ukazywanych w sztuce Wari jest przedstawienie en face człowieka z cechami drapieżnego kotowatego, ubranego w bardzo misterne szaty, z promienistymi ozdobami wokół głowy i trzymającymi w obu rękach laski. Nazwa tej nadprzyrodzonej istoty nie jest nam znana. Określa się ją po prostu jako „Staff Deity”.

Naczynia libacyjne

Specjalna kategoria ceramiki, która określana jest jako naczynia libacyjne, były wykonywane z ogromnym kunsztem i pieczołowitością. Najpiękniejsze z tych naczyń najprawdopodobniej należały do członków ścisłej elity Imperium Wari. Podczas wieloletnich prac na stanowisku Castillo de Huarmey archeolodzy odkryli liczne ślady po rytualnych ucztach i libacjach. Wśród nich znajdują się szczątki wielbłądowatych, skorupiaków, ryb, roślin jadalnych oraz setki skorup naczyń ceramicznych. Największe z tych naczyń to pozostałości po zasobowych pojemnikach, służących do przechowywania napojów takich jak tradycyjna chicha, czyli niskoprocentowe piwo kukurydziane. Zawartość przechowywana lub spożywana w tych naczyniach może być badana za pomocą analiz lipidowych lub archeobotanicznych. Pierwszy rodzaj badań umożliwia wykrycie specyficznych związków, w tym alkaloidów wskazujących na konkretne substancje. Drugi rodzaj koncentruje się na makro- i mikroskopowych pozostałościach roślinnych.

Niektóre z naczyń kultury Wari są antropomorfizowane, co oznacza, że forma przyjmuje kształt postaci ludzkich. Niektóre z nich mają malowane oczy i brwi. Usta, uszy i nos często są wypukłe. Niekiedy osadzone są w nich ozdoby metalowe takie jak kolczyki czy charakterystyczne dla peruwiańskich kultur i często bogato zdobione orejeras. Wiele z tych naczyń były dodatkowo rytualnie traktowana przed złożeniem ich miejsce ich ostatecznego spoczynku w mauzoleum. Na powierzchni niektórych naczyń odkryto cynober (siarczek rtęci), który być może pełnił symboliczną rolę farby pokrywająca lica postaci z naczynia, podobnie do twarzy zmarłych pochowanych w mauzoleum.

Co więcej, część naczyń kuchennych z Castillo de Huarmey nosiła na sobie ślady spalenizny. Inną charakterystyczną kategorią pojemników ceramicznych są butle z dwoma strzemieniami, z które najprawdopodobniej były wykorzystywane do transportu płynów i wykonywane w jednym konkretnym celu…

Wznieśmy toast z przodkami 

Członkowie elit Imperium często brali udział w rytualnym spożyciu piwa chicha prosto z bogato zdobionych naczyń. Około ⅓ wszystkich naczyń odkrytych w Castillo de Huarmey były kubkami libacyjnymi. Tak wysoka proporcja nie jest spotykana na innych stanowiskach archeologicznych, wskazując na wyjątkowość badanego mauzoleum i częstotliwość rytuałów libacyjnych. Kubki te są silnie zróżnicowane pod względem wielkości. I co za tym idzie także objętości. Największy z kubków tego typu z Castillo mógł pomieścić do 3 litrów płynu. Zapewne płyn z tego naczynia spożywało wielu członków ceremonii, przekazując sobie napój z rąk do rąk. Echo dawnych obrzędów w Castillo de Huarmey…

Ceremonialne kubki z Castillo de Huarmey pokryte są bogatymi dekoracjami przedstawiającymi mityczne istoty lub sceny narracyjnie o legendarnych postaciach i/lub wydarzeniach. Podobnie jak w przypadku inkaskich Kero, cześć kubków Wari były wytwarzane w parach. Jedno z bliźniaczych naczyń było wykorzystywane w rytuale, a drugie trafiało do grobu przodka. W trakcie ceremonii pierwsza porcja z kubka Kero opróżniania była na ziemię. Druga porcja wypijana była przez uczestnika rytuału. W zamian przodkowie oferowali żywym pomyślność, urodzaj i dobre zbiory.

Od czasów prekolumbijskich do dnia dzisiejszego przetrwała tradycja uczt spożywanych ze zmarłymi przodkami na cmentarzach podczas cyklicznych świąt poświęconych ich czci. Napoje, pożywienie oraz naczynia ceramiczne odgrywają kluczową rolę w tych praktykach, stanowiąc pomost między światem żywych i umarłych.

 

Artykuł ten można bezpłatnie przedrukować, ze zdjęciami, z podaniem źródła

 

Roberto Pimentel Nita – archeolog peruwiański i doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego. W swoich badaniach skupia się na ceramologii andyjskiej, ze szczególnym uwzględnieniu Impreium Wari. Przez 18 lat był członkiem polsko-peruwiańskiego projektu archeologicznego badającego dolinę Culebras i stanowisko Castillo de Huarmey na północnym wybrzeży Peru. Od 2010 roku jest współkierownikiem prac w Castillo de Huarmey. W 2015 roku otrzymał odznakę honorową „Bene Merito” nadawane przez Ministra Spraw Zagraniczonych RP za działalność wzmacniającą pozycję Polski na arenie międzynarodowej.

Academia

ResearchGate 

 

Redakcja i tłumaczenie: A.B.

Tekst powstał w ramach dofinansowania projektu „Popularyzacja badań Katedry Archeologii Ameryk na Wydziale Archeologii” z programu Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza.